Βασικός μεταβολισμός ή μεταβολισμός ηρεμίας ή ανάπαυσης ονομάζεται η ενέργεια σε θερμίδες (kcals) που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση των βασικών λειτουργιών του οργανισμού στη ζωή.
Δαπανάται για:
- τη κυκλοφορία του αίματος
- την αναπνοή
- τη λειτουργία των αδένων
- τη λειτουργία των κυττάρων
- την αύξηση του οργανισμού
Ο Β.Μ. αποτελεί ένδειξη της μεταβολικής δραστηριότητας των αναπαυόμενων ιστών και οργάνων. Συνηθίζεται να μετράται κάτω από συνθήκες σταθερές, δηλαδή άνετο θερμικά περιβάλλον (20οC- 25oC), τουλάχιστον 12 ώρες μετά το τελευταίο γεύμα και πολλές ώρες μετά από αυστηρή σωματική άσκηση.
Ο συνήθης τρόπος υπολογισμού του ΒΜ γίνετε με διάφορες εξισώσεις οι οποίες παρέχουν αξιόπιστα αποτελέσματα κυρίως σε υγιή άτομα.
Μία από αυτές τις εξισώσεις η οποία είναι και η πλέον αποδεκτή για υγιής ενήλικες και βασίζεται στο ύψος, το βάρος, την ηλικία και το φύλο του ατόμου είναι η εξίσωση των Harris and Benedict (1919).
Σύμφωνα με αυτή ο ΒΜ για γυναίκες και άνδρες έχει ως εξής:
Γυναίκες: ΒΜ= 655 + (9,6 x B*) + (1,8 x Y*) – (4,7 x H*)
Άνδρες: ΒΜ= 66 + (13,7 x B*) + (5 x Y*) – (6,8 x H*)
* Όπου Β = σωματικό βάρος σε kg
Y = ύψος σε cm
H = ηλικία σε έτη
Το αποτέλεσμα που προκύπτει από την εξίσωση των Harris and Benedict είναι οι θερμίδες (kcals), ή αλλιώς ενέργεια, που χρειάζεται ο οργανισμός μας για να διατηρηθεί στη ζωή. Είναι οι θερμίδες που ούτως ή άλλως ένας οργανισμός θα τις καταναλώσει («κάψει») γιατί λαμβάνουν χώρα οι φυσιολογικές λειτουργίες που προαναφέρθηκαν, ΟΜΩΣδεν αποτελεί τις θερμίδες που χρειαζόμαστε μέσα στη μέρα.
Οι συνολικές θερμιδικές ανάγκες ενός ατόμου ή αλλιώς ημερήσιες θερμιδικές ανάγκες προκύπτουν αφού λάβουμε υπόψη μας και το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας του κάθε ατόμου χωριστά, καθώς η φυσική δραστηριότητα είναι ο κυριότερος παράγοντας που επηρεάζει την απώλεια ενέργειας μεταξύ ατόμων ίδιας ηλικίας, φύλου και μεγέθους σώματος (ύψος, βάρος).
Συνεπώς οι δύο αυτοί παράμετροι, βασικός μεταβολισμός και φυσική δραστηριότητα είναι αυτοί οι οποίοι θα καθορίσουν τις ημερήσιες θερμιδικές ανάγκες ενός υγιούς ατόμου.
Σύμφωνα λοιπόν με το επίπεδο της φυσικής δραστηριότητας ενός ατόμου, ο βασικός μεταβολισμός (ΒΜ) δέχεται μια προσαύξηση της τάξεως του:
- 20% για άτομα που κάνουν μια καθιστική ζωή (πχ ανέργους, άτομα χωρίς κάποια ημερήσια δραστηριότητα)
- 30% για άτομα με ελαφριές δραστηριότητες (πχ εργασία γραφείου και καθιστικά επαγγέλματα, εργασίες σπιτιού/νοικοκυριό)
- 40% για άτομα με μέτρια δραστηριότητα (πχ εργάτες που χρησιμοποιούν μηχανήματα, φαντάρους)
- 50-60% για άτομα με βαριά δραστηριότητα (πχ εργάτες χωρίς τη βοήθεια μηχανημάτων, χορευτές, αθλητές ορισμένων αθλημάτων)
- 70-80% για άτομα με πολύ βαριά δραστηριότητα (πχ οικοδόμοι, ξυλοκόποι, ποδοσφαιριστές)
Για παράδειγμα, αν ένας υγιής άντρας o οποίος είναι οικοδόμος (70% φυσική δραστηριότητα) και ο βασικός μεταβολισμός του σύμφωνα με το βάρος, το ύψος, την ηλικία που προκύπτει από την εξίσωση Harris and Benedictείναι 1800 θερμίδες τότε οι ημερήσιες θερμιδικές του ανάγκες υπολογίζονται κατά προσέγγιση στις 3060 θερμίδες ημερησίως [1800+ (1800*70%)= 3060 kcals].
Ο τρόπος που περιγράφεται παραπάνω αποτελεί έναν εύκολο και με μηδενικό κόστος τρόπο υπολογισμού (κατά προσέγγιση) του βασικού μεταβολισμού και των ημερήσιων θερμιδικών αναγκών ενός ατόμου.
Ο βασικός μεταβολισμός, όπως προαναφέρθηκε, επηρεάζετε από το βάρος, την ηλικία, το φύλο και κατά κύριο λόγο από τη φυσική δραστηριότητα. Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο όπως λοιμώξεις ή ο πυρετός, η λειτουργία των ενδοκρινών αδένων και οι ορμόνες, η παρατεταμένη νηστεία, ο υποσιτισμός, το κλίμα (κρύο/ζέστη), τα φάρμακα, η σωματική σύνθεση (ποσοστό μυϊκής μάζας και σωματικού λίπους), ο τρόπος ζωής και το γενετικό υπόβαθρο.
Για έναν πιο ακριβή υπολογισμό του ΒΜ χρησιμοποιούνται άλλοι μέθοδοι πιο δαπανηροί και χρονοβόροι λόγο της χρήσης ειδικών μηχανημάτων και εξοπλισμού.
Η πλέον αποδεκτή μέθοδος ως μέθοδος αναφοράς για την μέτρηση της ενέργειας που καταναλώνει το άτομο είναι η έμμεση θερμιδομετρία. Η μέθοδος αυτή λαμβάνει υπόψη της όλες τις παραμέτρους που προαναφέρθηκαν και επηρεάζουν τον ΒΜ, στηρίζεται στην αρχή σύμφωνα με την οποία η παραγόμενη ενέργεια στον οργανισμό είναι ευθέως ανάλογη της κατανάλωσης οξυγόνου και η μέτρηση του οξυγόνου γίνεται με τη χρήση ενός ειδικού αναπνευστικού θερμιδομετρητή.
