Η επιληψία είναι μία διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα φαινόμενα κρίσεις του εγκεφάλου.
Η πιο κοινή μέθοδος θεραπείας και μείωσης αυτών των κρίσεων είναι η λήψη αντιεπιληπτικών φαρμάκων. Σε πολλές περιπτώσεις επιληψίας, τα φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση, ανεπιθύμητες παρενέργειες ή μπορεί απλά να μην είναι αποτελεσματικά.
Η κετογονική δίαιτα είναι μια ειδική δίαιτα υψηλή σε λίπος και χαμηλή σε υδατάνθρακες, η οποία βοηθά στον έλεγχο επιληπτικών κρίσεων. Είναι πολύ πιο αυστηρή από την τροποποιημένη δίαιτα Άτκινς με πιο συγκεκριμένο προσδιορισμό θερμίδων, πρωτεΐνης και υγρών.
Η ονομασία κετογονική σημαίνει ότι παράγονται κετόνες στο σώμα (κετο = κετόνη, γονική = παραγωγική). Οι κετόνες σχηματίζονται όταν ο οργανισμός χρησιμοποιεί το λίπος ως πηγή ενέργειας. Συνήθως το σώμα χρησιμοποιεί υδατάνθρακες (όπως ζάχαρη, ψωμί, ζυμαρικά) ως καύσιμο, αλλά επειδή η κετογονική δίαιτα είναι πολύ χαμηλή σε υδατάνθρακες, το λίπος γίνεται η πρωταρχική πηγή. Οι κετόνες δεν είναι επικίνδυνες. Ανιχνεύονται στα ούρα, το αίμα και την αναπνοή. Οι κετόνες είναι το κλειδί της δίαιτας, καθώς τα υψηλά επίπεδα κετονών συνήθως οδηγούν σε καλύτερο έλεγχο των κρίσεων.
Ποιος θα επωφεληθεί;
Οι γιατροί συστήνουν την κετογονική δίαιτα σε παιδιά στα οποία οι κρίσεις τους δεν έχουν παρουσιάσει καμία βελτίωση με διάφορες θεραπευτικές αγωγές. Συστήνεται και στα παιδιά με σύνδρομο Lennox-Gastaut.
Σπάνια συστήνεται για ενήλικες. Ωστόσο, σε περιορισμένες έρευνες που έχουνε γίνει, η δίαιτα φαίνεται να λειτουργεί το ίδιο καλά, αν και είναι πολύ πιο περιορισμένη και αυστηρή. Έρευνες ακόμα γίνονται για να δειχθεί και αν η τροποποιημένη δίαιτα Άτκινς έχει αποτέλεσμα σε ενήλικες.
Η κετογονική δίαιτα έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε έρευνες και για συγκεκριμένες καταστάσεις επιληψίας. Αυτές περιλαμβάνουν βρεφικούς σπασμούς, σύνδρομο Rett, σκλήρυνση κατά πλάκας, σύνδρομο Dravet, σύνδρομο Doose και ανεπάρκεια GLUT-1. Η χρήση κετογονικής δίαιτας αποκλειστικά με πόσιμα σκευάσματα για βρέφη και με γαστροστομία σε ορισμένα μικρά παιδιά μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη συμμόρφωση και ενδεχομένως ακόμη και βελτιωμένη αποτελεσματικότητα. Η δίαιτα λειτουργεί καλά και για τα παιδιά με εστιακές επιληπτικές κρίσεις, αλλά μπορεί να είναι λιγότερο πιθανό να οδηγήσουν σε ένα άμεσο αποτέλεσμα. Σε γενικές γραμμές, η διατροφή αυτή μπορεί πάντα να ληφθεί υπ’ όψη στα πλαίσια της αγωγής εφόσον δεν υπάρχουν σαφείς μεταβολικοί ή μιτοχονδριακοί λόγοι για να μην χρησιμοποιηθεί.
Πως είναι αυτή η δίαιτα;
Η τυπική κετογονική δίαιτα παρέχει 3 με 4 γραμμάρια λίπους για κάθε 1 γραμμάριο υδατάνθρακα και πρωτεΐνης. Το διαιτολόγιο θα πρέπει να περιέχει 75 με 100 θερμίδες για κάθε κιλό σωματικού βάρους και 1-2 γραμμάρια πρωτεΐνης για κάθε κιλό σωματικού βάρους. Εάν ακούγεται περίπλοκο, είναι γιατί όντως είναι. Γι’ αυτό και οι γονείς χρειάζονται τη βοήθεια ενός διαιτολόγου.
Ο «λόγος» της κετογονικής δίαιτας είναι το πηλίκο των γραμμαρίων του λίπους προς τα γραμμάρια της πρωτεΐνης και των υδατανθράκων σε συνδυασμό. Ο λόγος 4 προς 1 είναι πιο αυστηρό από τον λόγο 3 προς 1, και χρησιμοποιείται συνήθως για τα περισσότερα παιδιά. Ο λόγος 3 προς 1 χρησιμοποιείται για βρέφη, έφηβους αλλά και παιδιά που χρειάζονται περισσότερα ποσά πρωτεΐνης και υδατάνθρακες για κάποιον λόγο.
Τα είδη των τροφίμων που παρέχουν λίπος για την κετογονική δίαιτα είναι το βούτυρο, η κρέμα γάλακτος, μαγιονέζα και έλαια (π.χ. ελαιόλαδο). Επειδή τα ποσά υδατανθράκων και πρωτεΐνης πρέπει να είναι περιορισμένα, είναι σημαντική η προσεκτική προετοιμασία των γευμάτων. Καμία άλλη πηγή υδατανθράκων δεν θα πρέπει να καταναλώνεται. (Ακόμα και η οδοντόκρεμα ή τα κοινά σιρόπια για τον βήχα μπορεί να περιέχουν λίγη ζάχαρη μέσα!). Για τον λόγο αυτόν, η κετογονική δίαιτα επιβλέπεται από εξειδικευμένο διαιτολόγο. Οι γονείς και τα παιδιά θα πρέπει να εκπαιδευτούν καλά στο τι μπορεί και δεν μπορεί να καταναλωθεί.
Τι συμβαίνει πρώτα;
Συνήθως η δίαιτα ξεκινά μέσα στο νοσοκομείο. Το παιδί ξεκινά με απόλυτη νηστεία (εκτός από νερό) κάτω από στενή ιατρική παρακολούθηση για μέχρι και 24 ώρες. Για παράδειγμα, το παιδί μπορεί να εισαχθεί στο νοσοκομείο την Δευτέρα, να αρχίσει τη νηστεία στις 6 μ.μ. και να συνεχίσει καταναλώνοντας μόνο νερό μέχρι τις 6 π.μ. τις Τρίτης. Μετά από αυτό ξεκινά η δίαιτα, αυξάνοντας σταδιακά τις θερμίδες ή τον «λόγο». Αυτό είναι το πρωτόκολλο του νοσοκομείου Hopkins. Υπάρχει όλο και αυξανόμενη έρευνα που δείχνει ότι ίσως να μην απαιτείται νηστεία για μια μακρόχρονη αποτελεσματικότητα, αλλά οδηγεί σίγουρα σε πιο γρήγορη έναρξη της κέτωσης στον οργανισμό. Ο βασικός λόγος εισαγωγής στο νοσοκομείο είναι ο έλεγχος των κρίσεων κατά τη δίαιτα, η εξασφάλιση ότι κανένα φάρμακο δεν περιέχει υδατάνθρακες και η εκπαίδευση των οικογενειών.
Πως δουλεύει;
Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι η κετογονική δίαιτα μειώνει ή προλαμβάνει τις κρίσεις σε πολλά παιδιά στα οποία οι κρίσεις τους δεν μπορούσαν να ρυθμιστούν μέσω κάποιας φαρμακευτικής αγωγής. Πάνω από το μισά παιδιά που υποβάλλονται στη δίαιτα έχουν μία μείωση τουλάχιστον 50% στον αριθμό των επεισοδίων. Κάποια παιδιά, συνήθως 10-15%, απαλλάσσονται εντελώς από τις κρίσεις τους.
Παιδιά που ακολουθούν μια κετογονική δίαιτα συνεχίζουν να λαμβάνουν τα φάρμακά τους. Μερικά καταλήγουν να παίρνουν μικρότερες δόσεις ή λιγότερα φάρμακα σε σύγκριση με πριν ξεκινήσουν τη δίαιτα. Η χρονική στιγμή στην οποία η δόση των φαρμάκων μπορεί να μειωθεί εξαρτάται από το κάθε παιδί και την κρίση του κάθε γιατρού. Στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να γίνει και με την έναρξη της δίαιτας σε πολλές περιπτώσεις χωρίς καμία συνέπεια.
Εάν το άτομο ξεφύγει από τη δίαιτα, ακόμα και για ένα γεύμα, μπορεί να χάσει η δίαιτα την μέχρι εκείνη τη στιγμή θετική επίδραση. Επομένως είναι πολύ σημαντική η τήρηση της δίαιτας όπως έχει συνταγογραφηθεί. Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ακολουθήσει κανείς αυτήν τη δίαιτα 100% εάν υπάρχουν κι άλλα παιδιά στο σπίτι που ακολουθούν μια φυσιολογική διατροφή. Μικρά παιδιά με πρόσβαση στο ψυγείο μπαίνουν στον πειρασμό των «απαγορευμένων» τροφίμων.
Υπάρχουν παρενέργειες;
Ένα άτομο που ξεκινά την κετογονική δίαιτα μπορεί να αισθάνεται ατονία και κούραση τις πρώτες ημέρες. Αυτό ενδέχεται να χειροτερέψει εάν ένα παιδί είναι άρρωστο την στιγμή που ξεκινήσει τη δίαιτα. Θα πρέπει να εξασφαλιστεί η κατανάλωση υγρών ελεύθερων υδατανθράκων κατά την αρρώστια.
Παρενέργειες που μπορεί να προκύψουν, αφού το άτομο έχει ακολουθήσει τη δίαιτα για αρκετό χρονικό διάστημα, είναι:
- Πέτρες στα νεφρά
- Υψηλά επίπεδα χοληστερόλης
- Αφυδάτωση
- Δυσκοιλιότητα
- Μειωμένους ρυθμούς ανάπτυξης ή/και πρόσληψης βάρους
- Οστικά κατάγματα
Επειδή η δίαιτα δεν παρέχει όλες τις βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία μιας ισορροπημένης διατροφής, συνήθως συστήνονται συμπληρώματα βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Τα πιο σημαντικά στοιχεία που λείπουνε είναι το ασβέστιο και η βιταμίνη D, ο σίδηρος και το φυλλικό οξύ.
Πως παρακολουθείται στη συνέχεια ο ασθενής;
Ο γιατρός συνήθως παρακολουθεί το παιδί κάθε 1-3 μήνες. Γίνονται εξετάσεις αίματος και ούρων για να διαπιστωθεί εάν υπάρχει κάποιο ιατρικό πρόβλημα. Μετράται το ύψος και το βάρος για να ελεγχθεί εάν έχει μειωθεί ο ρυθμός ανάπτυξης. Καθώς το παιδί βάζει κιλά, η δίαιτα μπορεί να χρειαστεί να τροποποιηθεί.
Μπορεί να διακοπεί η δίαιτα;
Εάν οι κρίσεις είναι καλά ελεγμένες για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, συνήθως 2 χρόνια, ο γιατρός μπορεί να συστήσει την διακοπή της δίαιτας. Συνήθως ο ασθενής αρχίζει ομαλά να μπαίνει ξανά σε μια φυσιολογική διατροφή, πράγμα το οποίο μπορεί να διαρκέσει μερικούς μήνες ή και περισσότερο. Όπως συμβαίνει και όταν γίνεται απότομη διακοπή των φαρμάκων, οι επιληπτικές κρίσεις μπορεί να χειροτερέψουν εάν η κετογονική δίαιτα σταματήσει κατευθείαν. Τα παιδιά συνήθως συνεχίζουν να λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή μετά τη δίαιτα. Σε πολλές περιπτώσεις η δίαιτα έχει οδηγήσει σε σημαντικό, αλλά όχι αποκλειστικό, έλεγχο των κρίσεων.