Το ζήτημα της παιδικής παχυσαρκίας και η επιδημιολογική αύξηση των κρουσμάτων των διατροφικών διαταραχών
(υπερφαγία, βουλιμία, νευρογενής ανορεξία) έχουν στρέψει τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον του κοινού και των επιστημονικών κλάδων της υγείας στο ζήτημα της διατροφής.
Τόσο το διαδίκτυο όσο και η τηλεόραση προβάλλουν κάθε τόσο τα νέα επιστημονικά πορίσματα σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες που θα πρέπει κανείς να υιοθετήσει για να ένα όσο το δυνατόν πιο υγειές σώμα. Επίσης τα μέσα φιλοξενούν πολύ συχνά απόψεις ειδικών ιατρών, διατροφολόγων και ψυχολόγων αφού αποτελεί πλέον κοινό τόπο ότι η δεν αλληλεπιδρά μόνο με το βιολογικό σύστημα του ατόμου (σώμα) αλλά και με το ψυχικό, όπως φαίνεται και από τις διατροφικές διαταραχές που προαναφέρθηκαν.
Πού μπορεί να οφείλεται όμως η ραγδαία αύξηση τέτοιων κρουσμάτων; Και για να το θέσουμε λίγο διαφορετικά, με ένα ερώτημα που συχνά απευθύνουν οι γονείς στους ειδικούς: υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει ο γονέας για να βοηθήσει το παιδί να υιοθετήσει υγιείς διατροφικές συμπεριφορές και συνήθειες;
Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι σίγουρα πολύπλοκη, γιατί το ξέσπασμα αυτών των διαταραχών είναι πολυπαραγοντικής αιτιολογίας. Ωστόσο τα αποτελέσματα πρόσφατης δημοσκόπησης μας δίνουν κάποια στοιχεία για να απαντήσουμε στη δεύτερη. Η δημοσκόπηση αφορούσε το χρόνο που αφιερώνει ο μέσος Έλληνας εργαζόμενος στη διατροφή του, και ο μέσος όρος των απαντήσεων έδωσε το χρονικό διάστημα των μόλις 39 λεπτών ημερησίως! Ενώ παλαιότερα αφιερωνόταν περίπου μία ώρα στο μεσημεριανό μόνο φαγητό, τώρα για το σύνολο των γευμάτων της ημέρας δεν αφιερώνονται ούτε 40 λεπτά!.
Σίγουρα οι διατροφολόγοι ως ειδικοί μπορούν να μας κατατοπίσουν σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες που έχει για τον οργανισμό η τόσο γρήγορη πρόσληψη πρόχειρου φαγητού. Εδώ όμως θα δούμε το συγκεκριμένο ζήτημα από ψυχολογική σκοπιά.
Από ότι φαίνεται αποτελεί -για τις περισσότερες οικογένειες τουλάχιστον- μακρινή ανάμνηση η τελετουργία του οικογενειακού τραπεζιού, το οποίο μάλιστα στρωνόταν περισσότερες από μια φορά τη μέρα. Το φαγητό ως τελετουργία, η όλη διαδικασία δηλαδή του γεύματος με τη συγκέντρωση της οικογένειας γύρω από το τραπέζι, σήμαινε ότι αφιερωνόταν χρόνος για την προετοιμασία και την πρόσληψη φαγητού, και όχι μόνο.
Τόσο οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής στη σύγχρονη εποχή, όσο και οι αλλαγές στην οργάνωση και τη μορφή της οικογένειας μας αποτρέπουν από το να έχουμε υγιείς διατροφικές συνήθειες. Γεύματα παραλείπονται ή αντικαθιστώνται από πρόχειρες, ανεπαρκείς και ανθυγιεινές τροφές. Θα πρέπει όμως να πούμε ότι πέρα από την ποιότητα, η ίδια η διαδικασία του γεύματος και η μορφή που αυτή έχει είναι ικανή να επηρεάσει τις διατροφικές συνήθειες των ενηλίκων και ακόμα περισσότερο των παιδιών.
Σε κάποιες ελληνικές οικογένειες το τελετουργικό του τραπεζιού φαίνεται να επιζεί, καθώς διατηρείται η συνήθεια του να τρώει όλη η οικογένεια μαζί έστω μία φορά τη μέρα ή κάποιες μέρες την εβδομάδα. Ας δούμε όμως κάποιες από τις λειτουργίες που επιτελεί το οικογενειακό τραπέζι και πώς μπορεί να συνδεθεί με την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.
Σε ένα πρώτο επίπεδο η συγκέντρωση της οικογένειας γύρω από το τραπέζι, δίνει την αφορμή για να μάθουν τα παιδιά το σωστό τρόπο πρόσληψης τροφής. Οι ενήλικες λειτουργούν ως πρότυπα για τα μικρότερα μέλη, που μαθαίνουν ότι πρέπει να τρώνε με ένα σταθερό ρυθμό, καθώς και την ιδανική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια του γεύματος. Δίνεται επίσης η ευκαιρία για αυθόρμητη και χαλαρή αλληλεπίδραση ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας: κατά την ώρα του γεύματος ο καθένας αφήνει για λίγο την ένταση της ημέρας και απολαμβάνει το φαγητό και τη συνύπαρξη με την οικογένειά του.
Το οικογενειακό γεύμα αποτελεί επίσης μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για “ανακωχή” σε περιόδους συγκρούσεων ή για πιο χαλαρή και ψύχραιμη συζήτηση πάνω στο αντικείμενο της σύγκρουσης.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο η διαδικασία του οικογενειακού τραπεζιού συνδέει την πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου για φαγητό με μία κανονικότητα. Το “κάθε μέρα στις 2:00 το μεσημέρι μαζευόμαστε για φαγητό” βοηθάει τα μέλη της οικογένειας να οργανώσουν το χρόνο τους και να συντονιστούν. Είναι ένας κανόνας που παρέχει στα άτομα ασφάλεια και σταθερότητα, κάτι που όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι γονείς, είναι απαραίτητο και για τη διαδικασία πειθάρχησης του παιδιού. Το παιδί διαισθάνεται ότι οι ανάγκες του είναι σεβαστές από το περιβάλλον και καλύπτονται με έναν προβλεπόμενο τρόπο.
Δεν είναι λίγες οι φορές που διαπιστώνεται ότι το κάθε μέλος της οικογένειας έχει τη “δική του θέση” στο οικογενειακό τραπέζι. Αυτό μας οδηγεί στην επόμενη λειτουργία του γεύματος, που είναι η επιβεβαίωση του ρόλου που κάθε μέλος κατέχει στην οικογένεια. Η όλη διαδικασία φαίνεται να προωθεί μια εγγύτητα η οποία είναι όμως οριοθετημένη, καθώς πρόκειται για την ώρα που τα μέλη της οικογένειας μοιράζονται και έρχονται κοντά αλλά ο καθένας από τη δική του θέση και από το δικό του ρόλο.
Θα ακουγόταν ίσως αναχρονιστικό αν λέγαμε ότι επιβάλλεται κάθε οικογένεια να ακολουθεί πιστά το τελετουργικό του γεύματος. Ακριβώς όμως επειδή η σύγχρονη εποχή έχει κάποια χαρακτηριστικά που ευνοούν το χάος, τη διάλυση, τη μοναξιά και τη σύγχυση των ρόλων είναι αναγκαίες κάποιες τέτοιου είδους “σκηνοθεσίες” της καθημερινής ζωής, που μπορούν να αυξήσουν την αίσθηση ικανοποίησης από τις σχέσεις τονίζοντας το “μαζί”.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι οι πρακτικές πρόσληψης τροφής που αναφέρονται σε περιπτώσεις διαταραχών όπως η βουλιμία ή η υπερφαγία είναι πρακτικές που διεξάγονται σε ακανόνιστα διαστήματα (παρορμητικά), μέσα σε απόλυτη μοναξιά και αρνητικό συναίσθημα. Αν αντιδιαστείλουμε την εικόνα αυτή με την εικόνα ενός οικογενειακού δείπνου που διεξάγεται μέσα σε ευχάριστο κλίμα, μπορούμε αμέσως να διακρίνουμε έναν από τους παράγοντες που συνδέονται με την αύξηση αυτών των κρουσμάτων.
Πράγματι, έρευνες έχουν δείξει πως παιδιά που έχουν βιώσει το τελετουργικό του οικογενειακού τραπεζιού είναι στην εφηβεία τους λιγότερο επιρρεπή σε κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ και πιο προστατευμένα από διατροφικές διαταραχές. Η εξήγηση για αυτό είναι το ότι όπως ήδη αναφέρθηκε ότι το οικογενειακό τραπέζι δεν είναι απλά “φαγητό”. Είναι το καλό οικογενειακό κλίμα που προάγει την υγεία και την προσαρμοστικότητα τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων.