Παιδικό και εφηβικό πένθος

. Στην προσπάθεια μας να  τα προφυλάξουμε από τον πόνο και την θλίψη ξεχνάμε ότι εκείνα δεν ιεραρχούν με τον ίδιο τρόπο τις απώλειες που υφίστανται

Έτσι, η απώλεια μιας κούκλας ή ενός παιχνιδιού μπορεί για ένα παιδί να προκαλέσει τόση λύπη όσο και η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως βιώνουν τα παιδιά την απώλεια ανάλογα με το εξελικτικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται για να μπορέσουμε να τα στηρίξουμε με κατάλληλο τρόπο.

ΒΡΕΦΟΣ

Το βρέφος δεν αντιλαμβάνεται την έννοια «θάνατος». Αυτό που όμως είναι ικανό να διαπιστώσει είναι η απουσία ενός προσώπου και να διαισθανθεί την θλίψει όσων βρίσκονται γύρω του. Όλοι έχουμε παρατηρήσει ότι όταν είμαστε λυπημένοι επηρεάζεται ο τόνος και η ροή του λόγου μας και οι κινήσεις μας γίνονται πιο αργές. Οι μητέρες που πενθούν είναι περισσότερο αφηρημένες και αγχωμένες. Ξεχνάνε πιο εύκολα, συχνά εκνευρίζονται περισσότερο και φροντίζουν μηχανικά το βρέφος. Το μωρό με την σειρά του θα αντιδράσει με το δικό του τρόπο. Συνήθως αντιδρά με διαταραχές στον ύπνο, ευερεθιστότητα, μεταβολές στην όρεξη, υπερβολική αναζήτηση επαφής ή αδιαφορία, συναισθηματική απομάκρυνση και σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να αντιδράσει αναπτύσσοντας το σύνδρομο εγκατάλειψης ή κάποια οργανική διαταραχή. Είναι γνωστό ότι μέχρι την ηλικία των τριών η μόνη ανησυχία του παιδιού είναι ο αποχωρισμός. Ουσιαστικά αυτό που επηρεάζει περισσότερο το βρέφος είναι η διάλυση της σχέσης του με την μητέρα του ή με το πρόσωπο που το φροντίζει.   

ΝΗΠΙΟ 3-5 ΧΡΟΝΩΝ

Η έννοια του θανάτου δεν έχει αφομοιωθεί ακόμη σε αυτή την ηλικία. Βέβαια, έχουν αρχίσει να σχηματίζουν κάποιες αόριστες εικόνες όπως π.χ. του παρατεταμένου ύπνουή της καταστροφής (λουλούδια ή έντομα σε αποσύνθεση). Ρωτούν αρκετά για τις αλλαγές στο σώμα και μπορεί να ρωτήσουν αν οι νεκροί τρώνε ή πονάνε ή διψάνε. Σε αυτή την ηλικία αρέσει στα παιδιά η ιδέα του ουρανού και του παραδείσου και είναι σημαντικό να μην αμαυρωθεί αυτή η εικόνα με μια ψυχρή ή τρομακτική ιδέα ή από το απόλυτο κενό. Είναι βασικό να εξασφαλίσουμε μια στο παιδί μια αναπαράσταση της ζωής μετά το θάνατο. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας μπορούν να εκφράσουν την λύπη τους αν τους το επιτρέψουν οι μεγάλοι. Είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι σε αυτή την ηλικία η θλίψη δεν καταργεί το γέλιο. Είναι πολύ πιθανό το παιδί να ξεσπά σε κλάματα και μετά από λίγο να επιστρέφει στο παιχνίδι και να γελά. Συχνά οι περίοδοι υπερκινητικότητας που βοηθούν στην μυϊκή εκτόνωση εναλλάσσονται με περιόδους κόπωσης και ατονίας. Μπορεί να παρουσιαστούν αλλαγές στον ύπνο, να αρχίσει το παιδί να φοβάται το σκοτάδι και τα φαντάσματα. Τέλος, αν το παιδί μιλάει για το νεκρό αυτό δεν θα πρέπει να ανησυχεί τους γονείς. Η εσωτερίκευση της εικόνας του νεκρού βοηθά το παιδί να αντιμετωπίσει την απώλεια.

ΠΑΙΔΙ 7-9 ΕΤΩΝ

Σε αυτή την ηλικία το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται την μονιμότητα της απουσίας που συνεπάγεται ο θάνατος. Συχνά, παιδιά αυτής της ηλικίας μπορεί να εκδηλώσουν ένα φόβο θανάτου για τα ίδια ή για κοντινά τους πρόσωπα. Δεν μπορεί ακόμη να συνειδητοποιήσει ότι ο θάνατος αφορά και τη δική του οικογένεια. Κατά τη διάρκεια που πενθεί το παιδί μπορεί να εκδηλώσει συμπτώματα κατάθλιψης και ενοχής. Τέλος, μπορεί να κρύψει τα συναισθήματά του πίσω από προκλητικές αντιδράσεις αν και είναι πιο πιθανό να τα εκφράσει με σοβαρότητα.

ΠΑΙΔΙ 9-12 ΕΤΩΝ

Σε αυτή την ηλικία τα παιδιά παρουσιάζουν δείγματα εκλογίκευσης. Συχνά μπορεί να πουν για κάποιον που πέθανε ότι: «είναι φυσιολογικό να πεθαίνει κανείς, αυτός είναι ο κύκλος της ζωής». Οι μηχανισμοί άμυνας σε αυτή την ηλικία προκειμένου να ξεπεράσουν την απώλεια είναι συνήθως ξεκάθαροι. Στο σχολείο τα παιδιά προσπαθούν πολύ και δείχνουν ότι είναι δυνατά. Χρειάζεται όμως προσοχή γιατί κινδυνεύουν να θεωρηθούν αναίσθητα και να απομακρυνθούν από τον ενήλικα που πενθεί, ο οποίος θα θεωρήσει άδικα ότι τα παιδιά είναι εγωιστές.  

12 ΕΤΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ

Το εφηβικό πένθος έχει αρκετές ιδιαιτερότητες. Ο έφηβος συνειδητοποιεί ότι όλοι οι άνθρωποι όπως και οι ίδιοι είναι θνητοί. Συχνά δίνουν συμβολικές ή μεταφυσικές ερμηνείες το θάνατο. Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου προκαλεί εξέγερση και συνοδεύεται από ένα «γιατί;». Κάποιοι έφηβοι εκφράζουν τα συναισθήματα τους ενώ άλλοι τα καταπνίγουν. Η προσγείωση στην πραγματικότητα δεν είναι εύκολη και υπάρχει ο κίνδυνος εθισμού σε ουσίες ή ο κίνδυνος αυτοκτονίας. Για αυτό και οι γονείς πρέπει να είναι σε επαγρύπνηση. Λόγω της ατίθασης συμπεριφοράς τους οι ενήλικες συχνά νομίζουν ότι οι έφηβοι έχουν τον απόλυτο έλεγχο στα συναισθήματα τους. Όμως μέσα από αυτή την  συμπεριφορά οι έφηβοι προσπαθούν να καλύψουν τον φόβο και την λύπη τους. Είναι σημαντικό ο γονείς να συζητούν το θέμα του θανάτου διεξοδικά, να είναι ανοιχτοί και δείχνου σεβασμό στα υπαρξιακά ερωτήματα των εφήβων. Η ομάδα των φίλων και τα αδέρφια μπορεί να λειτουργήσουν θετικά στη διεργασία του πένθους.

Συμπερασματικά, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι εκτός από τη ηλικία βασικό ρόλο στην κατανόηση την έννοιας του θανάτου παίζουν η συναισθηματική και νοητική κατάσταση του παιδιού, η προσωπικότητά του, το περιβάλλον στο οποίο ζει και οι προσωπικές του εμπειρίες με το θάνατο.