Αναιμία και διατροφή

Σύμφωνα με τον WHO (Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας), το 30% του πληθυσμού της γης, πλήττεται από αναιμία και πιο συγκεκριμένα, στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική το 1% των αντρών και το 14% των γυναικών, ενώ στη νοτιοανατολική Ασία το 40% των αντρών και το 57% των γυναικών.

Η αναιμία έχει πολλές μορφές ανάλογα με το αίτιο που προκαλεί τα χαμηλά ποσοστά αιμοσφαιρίνης:

• Μεσογειακή ή β-θαλασσιαιμία: διαταραχή στη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης. Είναι κληρονομική νόσος και οφείλεται στη διαταραχή κάποιου γονιδίου, το οποίο μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά.
• Μεγαλοβλαστική: Παρουσιάζεται εξαιτίας της έλλειψης φολικού οξέος και βιταμίνης 12
• Δρεπανοκυτταρική: κληρονομική διαταραχή που επηρεάζεται από την ικανότητα των ερυθρών να μεταφέρουν το αίμα στους ιστούς.
• Απλαστική: σοβαρή νόσος που χαρακτηρίζεται από την καταστροφή του μυελού των οστών.
• Αιμολυτική: οφείλεται στη μείωση της επιβίωσης των ερυθρών.
• Αναιμία χρόνιας νόσου: νόσος που συνυπάρχει με άλλες χρόνιες παθήσεις όπως η φυματίωση, η ρευματοειδής αρθρίτιδα κ.ά.
• Σιδηροπενική: οφείλεται καθαρά στην έλλειψη σιδήρου.

Κατά κύριο λόγο η διατροφή μπορεί να προλάβει και να καταπολεμήσει αποτελεσματικά την μεγαλοβλαστική και την σιδηροπενική αναιμία.

Η πιο συχνή μορφή αναιμίας είναι η σιδηροπενική και όπως προαναφέρθηκε οφείλεται στην έλλειψη σιδήρου. Σύμφωνα με τον WHO 600-700 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από έλλειψη σιδήρου. Πιο αναλυτικά, 5-10% των γυναικών σε όλο τον κόσμο πάσχουν από σιδηροπενική αναιμία, ενώ το 20% έχουν μειωμένα επίπεδα σιδήρου(σιδηροπενία). Το 7-10% των νηπίων στις Η.Π.Α μέχρι 2 ετών και το 30-70% των ανθρώπων στις φτωχότερες περιοχές.

Η πιο σοβαρές αιτίες που μπορούν να οδηγήσουν σε σιδηροπενική αναιμία είναι:

• Ανεπαρκής διατροφή. Χορτοφαγία, μειωμένη κατανάλωση σιδήρου από την διατροφή.
• Αυξημένες ανάγκες όπως άσκηση, εγκυμοσύνη, εφηβεία.
• Μειωμένη απορρόφηση από το έντερο (πολύποδας, αιμορροΐδες κ. ά.)
• Απώλεια αίματος (πεπτικό έλκος, έμμηνος ρήση με βαριά απώλεια)
• Λήψη φαρμάκων όπως αντιφλεγμονώδη, ασπιρίνη κ.ά.

Με συγκεντρώσεις κάτω των 10γρ αιμοσφαιρίνης, είναι δυνατόν να προκληθούν κεφαλαλγίες, καταβολή των δυνάμεων και λήθαργος. Με συγκεντρώσεις κάτω των 8γρ αιμοσφαιρίνης, αναπνευστική δυσχέρεια κατά την σωματική άσκηση, ζάλη λόγω ελάττωσης του οξυγόνου που φτάνει στον εγκέφαλο, στηθάγχη λόγω μείωσης της οξυγόνωσης του μυοκαρδίου και αίσθημα παλμών, γιατί η καρδιά εργάζεται πιο σκληρά προκειμένου να εξαλείψει την ανεπάρκεια αιμοσφαιρίνης. Η σιδηροπενική αναιμία μπορεί να διαπιστωθεί και από το ωχρό χρώμα του δέρματος και των επιπεφυκότων των ματιών, ωστόσο η ωχρότητα δεν σημαίνει πάντα αναιμία. Άλλα συμπτώματα που μπορεί να υπάρχουν είναι η τριχόπτωση, εύθρυπτα νύχια, απώλεια όρεξης, πόνοι στη γλώσσα, δυσκολία στην κατάποση, μαθησιακές δυσκολίες, καθυστέρηση ανάπτυξης, επιδεκτικότητα στις λοιμώξεις.

Ο σίδηρος είναι ένα από τα πιο απαραίτητα μέταλλα, διότι συμμετέχει στη μεταφορά οξυγόνου, στην παραγωγή ενέργειας και στην ανάπτυξη των κυττάρων.

Αρχικά παρατηρείται μείωση των αποθεμάτων σιδήρου, κάτι που αποδεικνύεται με τις μειωμένες τιμές φερριτίνης (δείκτης των αποθηκών σιδήρου του οργανισμού). Μέχρι οι αποθήκες σιδήρου να αδειάσουν τελείως, η σύνθεση αιμοσφαιρίνης συνεχίζεται ικανοποιητικά και έτσι δεν αναπτύσσεται ακόμα αναιμία. Αν η έλλειψη σιδήρου συνεχίσει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, τότε η κατάσταση εξελίσσεται σε σιδηροπενική αναιμία.

Γενικά οι ανάγκες του οργανισμού σε σίδηρο, κυμαίνονται από 10mg ημερησίως για νεογέννητα έως 6 μηνών και φτάνουν τα 15mg από 6 μηνών μέχρι 4 ετών. Για τις γυναίκες από 11 έως 50 ετών δηλαδή για την αναπαραγωγική ηλικία απαιτούνται 18mg την ημέρα, ενώ άνω των 50 ετών μόλις 10mg. Ειδική κατηγορία αποτελούν οι εγκυμονούσες γυναίκες, για τις οποίες ο σίδηρος είναι απαραίτητος από 30-60mg καθημερινά.

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε για να καταπολεμήσουμε τη σιδηροπενική αναιμία είναι να αυξήσουμε την κατανάλωση σιδήρου από τις τροφές. Ο σίδηρος βρίσκεται στα τρόφιμα σε 2 μορφές:

• Ως αιμικός, στα τρόφιμα ζωικής προέλευσης
• Ως μη-αιμικός, στα λαχανικά και τα όσπρια

Δυστυχώς όμως ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ικανός να απορροφήσει πολύ μικρή ποσότητα από τον μη-αιμικό σίδηρο και γι’ αυτό το λόγο δίνουμε περισσότερο βάση στα τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Ωστόσο μπορούμε να εκμεταλλευτούμε τον μη-αιμικό σίδηρο με τη βοήθεια της βιταμίνης C (εσπεριδοειδή, φράουλες, κίτρινες πιπεριές και χυμό ντομάτας) η οποία έχει τη δυνατότητα να τον διασπά σε απορροφήσιμη μορφή από τον οργανισμό. Ο σίδηρος παρουσία βιταμίνης C απορροφάται 3 φορές περισσότερο από τον ανθρώπινο οργανισμό. Επίσης το β - καροτένιο που βρίσκουμε στο καρότο και το μηλικό οξύ που βρίσκουμε στo λευκό κρασί ενισχύουν την απορρόφηση του μη - αιμικού σιδήρου. Ενίσχυση της απορρόφησης του σιδήρου προσφέρει επίσης και το φυλλικό οξύ. Κύρια πηγή του αποτελούν τα σκούρα πράσινα λαχανικά.

Για την καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου από τις τροφές θα πρέπει να:

• Καταναλώνουμε πάντα μια καλή πηγή βιταμίνης C, μαζί με πηγή σιδήρου. Για παράδειγμα ρίχνουμε λεμόνι στις φακές και το σπανάκι, πίνουμε ένα ποτήρι φυσικό χυμό πορτοκάλι μετά από γεύμα που περιείχε τροφές πλούσιες σε σίδηρο.
• Καταναλώνουμε συκώτι μια φορά την εβδομάδα.
• Επιλέγουμε για τα ενδιάμεσα γεύματα ξηρούς καρπούς (καρύδια) και αποξηραμένα φρούτα.
• Προτιμάμε λευκό κρασί αντί για κόκκινο.
• Αποφεύγουμε την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τσαγιού ή καφέ κοντά στα γεύματα. Ο καφές και το τσάι περιέχουν συστατικά που μπλοκάρουν την απορρόφηση του σιδήρου.
• Αποφεύγουμε την κατανάλωση πηγών ασβεστίου και κυρίως τα γαλακτοκομικά ταυτόχρονα με πηγές σιδήρου όπως το κρέας. Τα δύο αυτά στοιχεία δρουν ανταγωνιστικά με αποτέλεσμα να δημιουργούν σύμπλοκα που δεν απορροφώνται από τον οργανισμό.

Πίνακας 1. Περιεκτικότητα τροφίμων σε μη αιμικό σίδηρο

Πίνακας 2. Περιεκτικότητα τροφίμων σε αιμικό σίδηρο

Η μεγαλοβλαστική αναιμία είναι επίσης μια μορφή αναιμίας που μπορεί να βελτιωθεί ή να προληφθεί με τη διατροφή. Στην περίπτωση αυτή η έλλειψη αιμοσφαιρίνης οφείλεται στην μειωμένη κατανάλωση βιταμίνης 12 και φολλικού οξέος, ουσίες απαραίτητες για την αιμοποίηση που χωρίς την παρουσία τους μειώνεται η ικανότητα του οργανισμού να παράγει νέο αίμα. Η βιταμίνη 12 είναι επίσης απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία του νευρικού συστήματος και έτσι η απουσία της θεωρείται υπεύθυνη για την ανάπτυξη αναπηριών.

Οι πιο σοβαρές αιτίες που μπορούν να οδηγήσουν σε εμφάνιση μεγαλοβλαστικής αναιμίας είναι:

• Διατροφικές, δηλαδή μικρή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και κρέατος
• Δυσαπορρόφηση (κοιλιοκιάκη, νόσος του Crohn, γαστρεκτομή, εκτομή ειλεού)
• Κύηση- γαλουχία
• Αιμολυτική και κακοήθης αναιμία
• Νεοπλασματικές παθήσεις (καρκίνος, λέμφωμα)
• Φλεγμονώδη νοσήματα (ψωρίαση, ρευματοειδής αρθρίτιδα)
• Φάρμακα (αντισυλληπτικά, αντιεπιληπτικά)

Η αναιμία αυτή εκδηλώνεται με ωχρότητα, έλκος στο στόμα, μειωμένη αίσθηση ακοής και μειωμένη αίσθηση πόνου, ευερεθιστότητα, κατάθλιψη, μυϊκή αδυναμία, απώλεια μνήμης, κρίσης ή κατανόησης, γλωσσίτης.

Η αντιμετώπισή της μέσω της διατροφής γίνεται με την αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων πλούσιων σε βιταμίνη 12 και φολλικό οξύ.

Τρόφιμα πλούσια σε φολλικό οξύ θεωρούνται ο χυμός πορτοκαλιού, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα φασόλια και γενικά τα όσπρια, τα ψάρια, τα δημητριακά, τα αυγά, ξηροί καρποί όπως τα αμύγδαλα και τα κάστανα, φρούτα όπως το αβοκάντο και τα ακτινίδια, οι χουρμάδες καθώς και η μαγιά μπύρας. Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη φολλικού οξέος είναι 400-600μg ημερησίως.

Τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη 12 είναι μόνο τα ζωικά προϊόντα όπως το κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια, τα εντόσθια και σε μικρότερες ποσότητες τα αυγά και τα γαλακτοκομικά. Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης 12 είναι 2,5-3mg ημερησίως.