Τα τελευταία χρόνια, μία πληθώρα συμπληρωμάτων διατροφής έχει κατακλείσει την αγορά, τα οποία υπόσχονται κατά κύριο λόγο οφέλη για την υγεία, απώλεια βάρους και βελτίωση της αθλητικής απόδοσης.
Ένας μεγάλος αριθμός χημικών ουσιών, στις οποίες έχουν αποδοθεί λιποδιαλυτικές ικανότητες, αξιοποιείται αυτή τη στιγμή από τη βιομηχανία. Καφεϊνη, εκχύλισμα πράσινου τσαγιού, καρνιτίνη, φυκοξανθίνη, συζευγμένο λινολεϊκό οξύ, πικολινικό χρώμιο και ασβέστιο είναι μερικά από τα συστατικά που χρησιμοποιούνται και ισχυρίζονται ότι επιφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αν και φαίνεται ότι κάθε ένα από αυτά τα συστατικά έχει κάποιο δραστικό ρόλο στο μεταβολισμό του λίπους, είναι απορίας άξιο αν η συμμετοχή τους αυτή μπορεί να επιφέρει οφέλη κλινικής σημασίας για τον άνθρωπο.
Κάποια από τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα συστατικά αναφέρονται στη συνέχεια, μαζί με τον τρόπο δράσης τους και την αποτελεσματικότητά τους.
Καφεΐνη: Ένα ευρέως γνωστό για τις λιποδιαλυτικές του ικανότητες, και όχι μόνο, συστατικό, που εντοπίζεται σε μία μεγάλη γκάμα προϊόντων, από τον γνωστό μας καφέ και άλλα καφεϊνούχα ροφήματα, μέχρι και σε χάπια και κρέμες αδυνατίσματος. Οι τρόποι εμπλοκής της καφεΐνης στο μεταβολισμό του λίπους είναι η αύξηση του μεταβολικού ρυθμού ηρεμίας και η αύξηση της οξείδωσής του. Όσον αφορά την αθλητική απόδοση, η αυξημένη απελευθέρωση και καύση ελεύθερων λιπαρών οξέων που οφείλεται στην καφεΐνη φαίνεται να προσφέρει σημαντική αύξηση της απόδοσης σε αθλήματα χαμηλής και μέτριας έντασης, όχι όμως και σε υψηλής. Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα που να υποστηρίζουν ότι η χρήση καφεϊνούχων σκευασμάτων βοηθά στο αδυνάτισμα, και αν αυτό ισχύει η συμμετοχή τους είναι αμυδρή. Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, και στην αθλητική απόδοση και την απώλεια βάρους η ανοχή του ατόμου στην καφεΐνη φαίνεται να είναι ένας καθοριστικός παράγοντας, αφού η συστηματική κατανάλωση καφεΐνης μειώνει σημαντικά τη δράση της. Έτσι, αν και στην αθλητική απόδοση είναι αρκετά πιο σαφή τα ευεργετικά αποτελέσματα της καφεΐνης, στην απώλεια βάρους δεν μπορεί να υποστηριχθεί, ακόμα τουλάχιστον, η θετική της δράση.
Εκχύλισμα πράσινου τσαγιού: Οι δραστικές ουσίες του τσαγιού που εμπλέκονται στο μεταβολισμό του λίπους είναι η καφεΐνη και οι κατεχίνες, οι οποίες δρουν συνεργιστικά, αυξάνοντας την οξείδωση του λίπους κατά την ηρεμία, καθώς και κατά τη διάρκεια της άσκησης. Μια πρόσφατη μετα-ανάλυση έδειξε σημαντικά οφέλη από τη χορήγηση εκχυλίσματος πράσινου τσαγιού, ακόμα και στη διατήρηση της απώλειας βάρους. Η αποτελεσματικότητα, ωστόσο, του τσαγιού φαίνεται να διαφέρει ανάλογα με τη δοσολογία και την ανοχή στην καφεΐνη, τη σχετική με τα γεύματα χρονική στιγμή της κατανάλωσης, καθώς επίσης και με τη φυλή, αφού στους Ασιάτες η επίδραση στην απώλεια βάρους φαίνεται να είναι πιο έντονη από άτομα της Καυκάσιας φυλής. Από την άλλη πλευρά, αν το όφελος από την κατανάλωση πράσινου τσαγιού μεταφραστεί σε κιλά, αυτό ισοδυναμεί σε λιγότερο από 2 κιλά, ένα όχι και τόσο εντυπωσιακό αποτέλεσμα για την κλινική πράξη. Έτσι, σε κάποιον ο οποίος ήδη καταναλώνει συστηματικά πράσινο τσάι θα προτείναμε τη συνέχιση της συνήθειας αυτής, όχι τόσο για τη λιποδιαλυτική του δράση, αλλά για το σύνολο των ευεργετικών ιδιοτήτων του τσαγιού στην υγεία. Σε κάποιον, ο οποίος δεν αποτελεί συστηματικό χρήστη πράσινου τσαγιού, θα μπορούσε να προταθεί η κατανάλωσή του στα πλαίσια μιας ισορροπημένης διατροφής και τρόπου ζωής, όχι όμως ως μέθοδος αδυνατίσματος.
Καρνιτίνη: Η καρνιτίνη είναι ένα αμινοξύ που εντοπίζεται στο κόκκινο κρέας και τα παράγωγά του, ενώ μπορεί να παραχθεί και στον οργανισμό. Συμπληρώματα διατροφής με L-καρνιτίνη χρησιμοποιούνται ευρέως σε άτομα που ασκούνται, αν και η δράση της είναι αμφίβολη. Ο ρόλος της στον οργανισμό είναι να μεταφέρει τα λιπαρά οξέα στο μιτοχόνδριο, μία διαδικασία απαραίτητη για την καύση τους. Προτάθηκε, έτσι, ότι αν η ενδοκυττάρια ποσότητα καρνιτίνης μπορούσε να αυξηθεί, παράλληλα, θα μπορούσε να αυξηθεί και η οξείδωση του λίπους, γεγονός που θα ωφελούσε και στην απώλεια βάρους, αλλά και στην αθλητική απόδοση. Ωστόσο, μόνο η χορήγηση συμπληρωμάτων καρνιτίνης δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι είναι δυνατόν να αυξήσει τη συγκέντρωσή της στα κύτταρα. Κάποιες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η υπερινσουλιναιμία που προκύπτει από την συγχορήγηση της με υψηλή ποσότητα υδατανθράκων μπορεί να βοηθήσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ακόμα, όμως, τα ευρήματα αυτά, αν και ενθαρρυντικά, είναι σε αρκετά πρώιμο ερευνητικό στάδιο και δεν θα μπορούν να δοθούν σαφείς οδηγίες. Επιπλέον, όταν η καρνιτίνη χρησιμοποιείται με σκοπό την απώλεια βάρους, η κατανάλωση επιπρόσθετης ποσότητας υδατανθράκων, μοιάζει να είναι αντιαποτελεσματική, αφού φορτώνει τον οργανισμό με θερμίδες.
Φυκοξανθίνη: Αποτελεί ένα καροτενοειδές που φυσικά εντοπίζεται σε ορισμένα είδη θαλάσσιων φαιοφυκών. Μελέτες σε ζώα είναι αρκετά ενθαρρυντικές, αφού η χορήγηση συμπληρώματος φυκοξανθίνης φαίνεται να αυξάνει σημαντικά τη θερμογένεση και συνεπώς, το βασικό μεταβολικό ρυθμό, γεγονός που οδηγεί σε απώλεια βάρους. Ωστόσο, οι μελέτες σε ανθρώπους είναι περιορισμένες. Μόνο μία μελέτη έχει εξετάσει την επίδρασή της στην απώλεια βάρους σε ανθρώπους, με θετικά αποτελέσματα. Σαφέστατα, αν και ο τρόπος δράσης της υπόσχεται πολλά στον τομέα του αδυνατίσματος, είναι πολύ νωρίς ακόμα να προταθεί χρήση σκευασμάτων φυκοξανθίνης και φαιοφυκών για το σκοπό αυτό. Κρίνεται αναγκαία η πραγματοποίηση επιπλέον μελετών σε ανθρώπους.
Συζευγμένο λινολεϊκό οξύ (CLA): Στα τρόφιμα το συναντάμε στο κρέας των μηρυκαστικών ζώων και στα γαλακτοκομικά προϊόντα, ενώ στην αγορά μπορείτε να το βρούμε και σε μορφή σκευασμάτων. Σε μελέτες σε ζώα έχει φανεί ότι η χορήγησή του μειώνει το λίπος του σώματος, μεταβάλλοντας το μεταβολισμό του και τη διαφοροποίηση των κυττάρων του λίπους. Το συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό έχει μελετηθεί και σε ανθρώπους, χωρίς όμως να μπορεί να διεξαχθεί κάποιο ασφαλές αποτέλεσμα για την απώλεια βάρους. Ενδέχεται μάλιστα, κάποιες μορφές του CLA να αυξάνουν τα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα, οπότε δεν συστήνεται η κατανάλωσή του. Περισσότερες μελέτες είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν στο μέλλον για πιο σαφή συμπεράσματα.
Χρώμιο: Είναι ένα απαραίτητο θρεπτικό συστατικό, το οποίο εντοπίζεται σε μικρές ποσότητες σε διάφορα τρόφιμα, όπως το κρέας, τα οστρακοειδή, τα ψάρια, τα αυγά, τα ολικής άλεσης προϊόντα, τους ξηρούς καρπούς και σε ορισμένα φρούτα και λαχανικά. Στο εμπόριο κυκλοφορεί σε διάφορες μορφές, μία εκ των οποίων είναι το πικολινικό χρώμιο, το οποίο υποστηρίζει ότι αυξάνει τη μυϊκή μάζα και μειώνει τη λιπώδη, ενώ ενισχύει και τη δράση της ινσουλίνης. Έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες, χωρίς όμως συνέπεια στα αποτελέσματα. Ακόμα και στις μελέτες όπου παρατηρήθηκε μείωση του βάρους, αυτό ήταν μικρής κλινικής σημασίας. Σε εργαστηριακές μελέτες, από την άλλη πλευρά, έχει παρατηρηθεί ότι συσσώρευση χρωμίου μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα χρωμοσωμικές καταστροφές. Για το λόγο αυτό, δεν προτείνεται η λήψη συμπληρωμάτων χρωμίου με σκοπό τη βελτίωση της σύστασης του σώματος.
Ασβέστιο: Το ασβέστιο, είναι ένα ακόμα θρεπτικό συστατικό το οποίο έχει προταθεί ότι συμβάλει στην απώλεια βάρους και τη μείωση του λίπους. Η πρώτη παρατήρηση έγινε όταν σε μία μελέτη που εξέταζαν την αντιυπερτασική δράση του γιαουρτιού, στα άτομα που κατανάλωναν γαλακτοκομικά προϊόντα παρατηρήθηκε μεγαλύτερη απώλεια βάρους σε διάστημα ενός χρόνου. Οι μηχανισμοί δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητοί, αλλά μείωση της λιπογένεσης και αύξηση της λιπόλυσης, καθώς και αυξημένη απώλεια λίπους από τα κόπρανα, είναι οι πιθανότερες αιτίες. Η χορήγηση συμπληρωμάτων ασβεστίου δεν φαίνεται να έχει το ίδιο επιθυμητό αποτέλεσμα με τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Αν και τα αποτελέσματα από τις μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής είναι ανάμεικτα, καλό θα είναι η κατανάλωση 2-3 μερίδων γαλακτοκομικών προϊόντων ημερησίως να αποτελεί έναν στόχο προς επίτευξη σε προγράμματα απώλειας βάρους, όχι τόσο για τη συμβολή του ασβεστίου στη μείωση του βάρους, αλλά για την αντιυπερτασική του δράση και την υγεία των οστών, καθώς και για να υπόλοιπα θρεπτικά συστατικά που αυτά περιέχουν.
Συμπερασματικά, μέχρι την παρούσα χρονική στιγμή δεν υπάρχει κάποιο ειδικό σκεύασμα στην αγορά που μπορεί να υποστηρίξει την απώλεια λίπους. Ακόμα και το εκχύλισμα τσαγιού ή το ασβέστιο των γαλακτοκομικών προϊόντων, που είναι εκείνα με τα περισσότερο υποστηρικτικά αποτελέσματα, η κλινική σημασία της απώλειας που οφείλεται σε αυτά είναι αμελητέα. Έτσι, όσο η βιομηχανία σε συνδυασμό με την επιστήμη δεν μπορούν να ανακαλύψουν το «μαγικό χάπι» για το αδυνάτισμα, μία υποθερμιδική διατροφή, με ποικιλία τροφίμων, μαζί με συστηματική άσκηση αποτελούν τη «μαγική συνταγή» για το αδυνάτισμα.
Πηγές:
1. Jeukendrup AE, Randell R.; Fat burners: nutrition supplements that increase fat metabolism; Obes Rev. 2011 Oct;12(10):841-51.
2. Manore MM; Dietary supplements for improving body composition and reducing body weight: where is the evidence?; Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2012 Apr;22(2):139-54
3. Gonzalez JT, Stevenson EJ; New perspectives on nutritional interventions to augment lipid utilization during exercise; Br J Nutr. 2012 Feb;107(3):339-49.