Η θεωρία του αυτοκαθορισμού (Deci & Ryan, 1985), αναφέρεται στη σχέση και στο βαθμό εμπλοκής του ατόμου με κάποιο τομέα δραστηριότητας. Με απλά λόγια, κατά πόσο το ίδιο το άτομο καθορίζει αυτό που εκτελεί.
Συγκεκριμένα οι 5 παράμετροι της συμπεριφοράς του ασκούμενου είναι οι εξής:
α) Εξωτερική ρύθμιση (external regulation), που είναι η εξωτερική παρακίνηση, η οποία πηγάζει από το κίνητρο αμοιβής ή του φόβου ή ακόμα και της τιμωρίας πχ θα χαμηλώσω τον χρόνο, για να κερδίσω περισσότερα μετάλλια.
β) Εσωτερική πίεση (introjected regulation), που εκπορεύεται από την πίεση, που ασκεί το ίδιο το άτομο πάνω στην εαυτό του, για να εκδηλώσει μία συμπεριφορά πχ αν βγω πρώτος, θα εκτιμήσω περισσότερο τον εαυτό μου.
γ) Αναγνωρίσιμη ρύθμιση (identified regulation), όταν το άτομο θεωρεί πολύ σημαντικό αυτό που κάνει, χωρίς αναγκαστικά να ευχαριστιέται την δραστηριότητα πχ θα κερδίσω στους αγώνες, γιατί είναι σημαντικό για την ομάδα.
δ) Ολοκληρωμένη ρύθμιση (intergrated regulation), όταν η συμπεριφορά ενσωματώνεται σε ένα σύνολο συμπεριφορών που εκφράζουν το άτομο.
ε) Έλλειψη κινήτρων, όταν απουσιάζουν τα κίνητρα και η παρακίνηση του ατόμου για κάποια δραστηριότητα πχ δεν αθλούμαι, γιατί δεν μου προσφέρει κάτι η άσκηση.
Τα παραπάνω θα πρέπει να αποτελούν κατευθυντήριες γραμμές για όλους τους προπονητές, καθώς καθορίζουν σε μέγιστο βαθμό την συμπεριφορά του ασκούμενου. Ο ρόλος του προπονητή είναι καθοριστικός ιδιαίτερα στις αναπτυξιακές ηλικίες, καθώς το παιδί διαμορφώνει μία συγκεκριμένη άποψη για το άθλημα του. Για παράδειγμα, όταν ο προπονητής εστιάζει μόνο στην νίκη και στα μετάλλια, το παιδί είναι φυσικό να διαμορφώσει την άποψη ότι αθλούμαι για να κερδίζω. Συνεπώς, ο προπονητής θα πρέπει αρχικά να μεταλαμπαδεύσει στο παιδί την αγάπη για το άθλημα. Μέσα από την προπόνηση το παιδί θα πρέπει να βιώνει συναισθήματα ευτυχίας, χαράς και διασκέδασης. Στόχος λοιπόν είναι η αύξηση της εσωτερικής παρακίνησης του ασκούμενου, δηλαδή να εκτελεί κάποια δραστηριότητα επειδή το θέλει από μόνος του. Η εσωτερική παρακίνηση έχει μεγαλύτερη διάρκεια από την εξωτερική παρακίνηση, δηλαδή ο Α ασκούμενος συνεχίζει να αθλείται, επειδή του αρέσει, σε αντίθεση με τον Β ασκούμενο που αθλείται για να κερδίσει περισσότερα χρήματα.Τα μετάλλια, οι νίκες και τα ρεκόρ αποτελούν βεβαίως σημαντικές παραμέτρους στην αθλητική ζωή του ασκούμενου, αλλά δεν παύουν να είναι παροδικά. Όπως αντιλαμβανόμαστε, η εσωτερική παρακίνηση έχει περισσότερες πιθανότητες να οδηγήσει στην δια βίου άσκηση, από την εξωτερική παρακίνηση. Αυτό σημαίνει ότι ο ασκούμενος θα ασκείται για όλη του την ζωή, προάγοντας την υγεία και την ευεξία. Ως προπονητές χρησιμοποιούμε θετικές εκφράσεις όπως Μπράβο! Πολύ καλά! Συνέχισε έτσι!, ώστε να ενθαρρύνουμε συνεχώς το παιδί για περαιτέρω βελτίωση. Τέλος, φροντίζουμε να δίνουμε ακριβής, σύντομη και θετική ανατροφοδότηση πχ χτύπα πιο δυνατά την μπάλα και όχι μην χτυπάς έτσι την μπάλα, ώστε να καθορίζουμε ακριβώς τον στόχο μας.
Γράφει: Λίνα Λάσκαρη, Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής
