Όταν απαιτούμε από τον συνομιλητή μας να μας ζητήσει συγγνώμη, για κάτι που θεωρούμε ότι έπραξε και μας προσέβαλε ή μας στεναχώρησε, δύο τινά συμβαίνουν συνήθως.
Στην πρώτη περίπτωση ενδέχεται να καταρρεύσει συναισθηματικά, όπως παρατηρούμε συχνά να γίνεται με τα μικρά παιδιά. Όταν οι γονείς τύχει να τα μαλώσουν και ζητήσουν από εκείνα να απολογηθούν, εκείνα πιθανά να αρχίσουν τα κλάματα.
Στην δεύτερη περίπτωση ενδέχεται ο συνομιλητής μας, να διατηρήσει μια αμυντική στάση απέναντί μας. Όπως και να έχει, καμία από τις δύο αντιδράσεις δε φαίνεται να μας ικανοποιεί.
Τις περισσότερες φορές, όταν ζητούμε από κάποιον να απολογηθεί για κάτι, στην πραγματικότητα αυτό που επιθυμούμε είναι να επιβεβαιώσουμε πως το πρόσωπο αυτό έχει κατανοήσει ποιοι συγκεκριμένοι τρόποι δράσης ή συνδιαλλαγής, μας προξένησαν τα δυσάρεστα συναισθήματα του πόνου ή του θυμού.
Επιπλέον αποζητούμε την διαβεβαίωση ότι θα λάβει υπόψιν του, πόσο σημαντικό είναι για εμάς να μην ξανασυμβεί κάτι τέτοιο και θα βάλει τα δυνατά του να αποκλείσει αυτό το ενδεχόμενο.
Επομένως η επίρριψη κατηγοριών ή η απαίτηση της συγγνώμης εκ μέρους του συνομιλητή μας, δεν είναι παρά ένας τρόπος, μια μέθοδος που τείνουμε να χρησιμοποιούμε με στόχο να επιτύχουμε το ίδιο αποτέλεσμα. Με την διαφορά ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση, το κόστος είναι μεγαλύτερο και η έκβαση των πραγμάτων συνήθως μη ικανοποιητική για κανέναν. Η αίσθησή μου είναι ότι οι περισσότεροι από εμάς θα έχουμε να αφηγηθούμε μια παρόμοια εμπειρία.
Άκουσα πρόσφατα έναν άντρα να περιγράφει, τον τρόπο που έχει βρει βοηθητικό να αποκρίνεται στην σύντροφό του, όταν τα πράγματα φαίνεται να δυσκολεύουν μεταξύ τους. Ο άνθρωπος αυτός λοιπόν αναφέρει τα εξής: «Εφόσον κάνω κάτι, για το οποίο η σύντροφός μου αισθάνεται πληγωμένη, αυτό που φαίνεται να έχει λειτουργήσει ιδιαίτερα βοηθητικά, είναι να επαναλαμβάνω αυτό που εκείνη δήλωσε ότι έκανα και πώς αυτή της η κατανόηση, την επηρέασε συναισθηματικά».
Τι μπορεί, λοιπόν, πιθανά, να συμβαίνει στην περίπτωση αυτού του ζευγαριού που λειτουργεί υποστηρικτικά στην μεταξύ τους επικοινωνία και σχέση?
Όταν αυτός ο άντρας αποκρίνεται με τον συγκεκριμένο τρόπο, η σύντροφός του αισθάνεται συναισθηματικά ασφαλής και πάλι. Αντιλαμβάνεται ότι ο σύντροφός της κατανοεί την εμπειρία της και την δική της αίσθηση για τον τρόπο που θεωρεί ότι μπορεί αυτός να έχει συμβάλλει στο συγκεκριμένο της βίωμα.
Σε συνέχεια αυτής της συζήτησης, το ζευγάρι θα μπορύσε να μιλήσει ανοιχτά για τις προθέσεις του καθενός τη δεδομένη στιγμή, για τις επιθυμίες που, και από τις δύο πλευρές, προσπαθούσαν να βρουν τρόπο εκφρασης. Τέλος θα είχε ίσως ένα νόημα να συζητήσουν για τα πράγματα που καθένας από τους δύο θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά την επόμενη φορά, προκειμένου να αποφευχθεί μια ανάλογη πρόκληση για την σχέση τους.
Ας υποθέσουμε π.χ πως το έναυσμα, που θα μπορούσε να ωθήσει σε μία δυσάρεστη εξέλιξη για το ζευγάρι, είναι η συνήθεια του συντρόφου να πηγαίνει κατευθείαν στο κρεβάτι για ύπνο μετά την δουλειά, παραβλέποντας να χαιρετήσει την σύντροφό του.
Εφόσον λοιπόν έμπαιναν σε μια διαδικασία συζήτησης, με τον τρόπο που προαναφέραμε, πιθανά να συνειδητοποιούσαν την πρόθεση της συντρόφου να συνδέεται με τον άνθρωπό της και από την άλλη μεριά την αντικειμενική ανάγκη του συντρόφου για ξεκούραση και αποφόρτιση.
Προκειμένου λοιπόν, να ανταποκριθούν στις προθέσεις και τις επιθυμίες τους θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μια κοινά αποδεκτή πρακτική που θα συντονίζεται με τα πράγματα που ειναι σημαντικά και για τους δύο. Έτσι θα μπορούσε ο σύντροφος από την πλευρά του, να χαιρετά την γυναίκα του μπαίνοντας στο σπίτι και εκείνη να συμφωνήσει ότι θα του δίνει χρόνο να ξεκουραστεί, πριν ανοίξει την κουβέντα, του παραδώσει το μωρό κ.τ.λ
Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε μια σημαντική διάκριση. Ο άντρας, όπως και η γυναίκα βέβαια, δεν «ανέλαβαν την ευθύνη» (κάτι που συχνά έχουμε στο νου μας όταν απαιτούμε μια συγγνώμη), παραδεχόμενοι πόσο «λάθος» ή «κακή» ήταν η συμπεριφορά τους. Αντ'αυτού ανέλαβαν την ευθύνη που τους αναλογεί, με την δέσμευση να επενδύσουν σε έναν διαφορετικό τρόπο συνδιαλλαγής ή πρακτικής μελλοντικά.
Επιπλέον η σύντροφος ανέλαβε την δική της ευθύνη, όταν προσδιόρισε με σαφήνεια ποια ήταν τα σημαντικά πράγματα που αισθάνθηκε να παραβιάζονται, αυτά που υποννοούνταν στον απαιτητικό τρόπο που είχε να επιζητά την συγγνώμη.
Ας συνοψίσουμε κάποια πιθανά βοηθητικά βήματα:
1. Να εκφράσουμε με συγκεκριμένο τρόπο ποια είναι η συμπεριφορά που μας ενόχλησε. Ας συζητήσουμε τον βαθμό που ο άλλος κατανοεί τον τρόπο που εμείς τοποθετουμε το ζήτημα, το βίωμα μας.
Θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε:
- Δεν προσπαθώ να σε κατηγορήσω ή να σου ρίξω φταίξιμο, απλώς για να σιγουρευτώ ότι είναι σαφές αυτό που λέω, θα μπορούσες να μου πεις τί είναι αυτό που με ακούς να λέω όσον αφορά το τί με ενόχλησε και πώς αυτό με έκανε να αισθανθώ?
- Με βοηθάει να αισθάνομαι συνδεδεμένη μαζί σου όταν ξέρω ότι καταλαβαίνεις τί είναι αυτό που προσπαθώ να πω. Θα μπορούσες για τον λόγο αυτό, να μου πεις τί καταλαβαίνεις να λέω, σχετικά με τα πράγματα που με πείραξαν ή την δική σου συμπεριφορά ενδεχομένως?
2. Να προσδιορίσουμε και οι δύο εμπλεκόμενοι, τις προθέσεις και τις επιθυμίες μας. Αυτές που κινητοποίησαν την συμπεριφορά μας ακόμα κι αν αυτή δεν ήταν η καλύτερη δυνατή για την εξέλιξη της σχέσης μας την δεδομένη στιγμή.
3. Να διερευνήσουμε από κοινού μια σειρά από ιδέες, για τα πράγματα που καθένας από εμάς θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά στο μέλλον, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι παραπάνω επιθυμίες και να συντονιστούμε με τις προθέσεις μας.
4. Να δεσμευτούμε όσον αφορά τον πειραματισμό μας με καινούριες πρακτικές και να επανεξετάζουμε με τον άνθρωπό μας, πώς τελικά αυτές λειτουργούν για εμάς.
Θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε για μία βδομάδα τις διάφορες μορφές απολογίας στις οποίες εμπλεκόμαστε προσωπικά ή εντοπίζουμε σε συνδιαλλαγές του περιβάλλοντός μας. Ας προσδιορίσουμε πότε και με ποιον τρόπο μια συγγνώμη διατείθεται στα πλαίσια της ντροπής ή της επίρρηψης κατηγοριών και πότε λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ των ανθρώπων.
Κασσάνδρα Πήτερσεν
Ψυχολόγος - Αφηγηματική Ψυχοθεραπεύτρια