Παιδί: Έπαινος και Ενθάρρυνση

.

Είναι η διαδικασία με την οποία συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στα θετικά τους σημεία, καλλιεργώντας με αυτόν τον τρόπο την αυτοπεποίθηση και την εκτίμηση στον εαυτό τους. Ο γονιός που ενθαρρύνει, βοηθά τα παιδιά να  δεχτούν τα λάθη τους και να μάθουν από αυτά. Τα βοηθά να καλλιεργήσουν το θάρρος να μην είναι τέλεια.

Τα παιδιά έχουν μάθει να αντλούν την αίσθηση της αξίας τους με το να δέχονται αμοιβές και τιμωρίες από αυτούς που ασκούν εξουσία. Για να τα βοηθήσουμε να καλλιεργήσουν το αίσθημα της αυτοεκτίμησης, είναι καλό να τονίζουμε ό,τι μας αρέσει και ό,τι εκτιμάμε από αυτά που κάνουν, αντί να συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στα λάθη τους.

Έχουμε μάθει να πιστεύουμε ότι ο έπαινος ενθαρρύνει. Δεν συνειδητοποιούμε όμως ότι αρκετά συχνά ο έπαινος είναι αποθαρρυντικός. Με την πρώτη ματιά έπαινος και ενθάρρυνση μοιάζουν. Αυτό συμβαίνει γιατί και οι δυο συγκεντρώνουν την προσοχή στη θετική συμπεριφορά. Όμως, ο έπαινος είναι ένα είδος ανταμοιβής. Καλλιεργεί ένα αίσθημα ανταγωνισμού. Δίνεται όταν κερδίζουμε, όταν είμαστε οι καλύτεροι. Ο έπαινος εστιάζει στο αποτέλεσμα^[1].

Η ενθάρρυνση δίνεται για την προσπάθεια ή για τη βελτίωση, όσο μικρή κι αν είναι. Ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός που ενθαρρύνει, δεν ενδιαφέρεται να συγκρίνει το παιδί με άλλα. Αντίθετα, δείχνει ότι ενδιαφέρεται ώστε το παιδί να δεχτεί τον εαυτό του και να καλλιεργήσει το θάρρος ν' αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Η ενθάρρυνση αποβλέπει στο να βοηθήσει το παιδί να νιώσει ότι αξίζει. Έτσι λοιπόν προσπαθεί να το κινητοποιήσει ώστε να δρα με εσωτερική παρόρμηση.

Ο έπαινος, όπως και η τιμωρία, είναι μια μέθοδος κοινωνικού ελέγχου. Η υπερβολική εξάρτηση από τον έπαινο μπορεί να έχει ανασταλτικά αποτελέσματα. Τα παιδιά ίσως πιστέψουν ότι η αξία τους εξαρτάται από τη γνώμη των άλλων. Το παιδί που έχει αυτή την πεποίθηση συνήθως πετυχαίνει να εξασφαλίσει τον έπαινο. Έτσι όμως ο έπαινος ίσως κάνει το παιδί να θέλει να συνεργαστεί μόνον όταν το επαινούν. Αν δεν το επαινούν, το παιδί ίσως πάψει να συνεισφέρει. Το μήνυμα που παίρνει είναι: "αξίζω μόνον όταν ευχαριστώ τους άλλους".

Τα αποθαρρυμένα παιδιά που έχουν αυτή την πεποίθηση σπάνια κάνουν κάτι που να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των ενηλίκων. Γι' αυτό και σπάνια παίρνουν τον έπαινο. Όταν όμως έρχεται η ανταμοιβή, τότε συχνά η συμπεριφορά τους μπορεί να χειροτερέψει ξαφνικά για μία από τις ακόλουθες αιτίες:

1)  Δεν πιστεύουν ότι αξίζουν τον έπαινο και νιώθουν την ανάγκη να αποδείξουν πόσο λίγο αξίζουν.

2)  Φοβούνται ότι ποτέ δε θα μπορέσουν ξανά να κερδίσουν τον έπαινο. Από το φόβο της αποτυχίας, σταματούν να προσπαθούν.

Έτσι ο έπαινος για το αποθαρρυμένο παιδί που έχει απόλυτη ανάγκη για αναγνώριση, ίσως έχει το αποτέλεσμα να το αποθαρρύνει ακόμα περισσότερο.

Όταν κάνουμε παρατηρήσεις για τις προσπάθειες των παιδιών, πρέπει να προσέχουμε πολύ ν' αποφεύγουμε να κάνουμε αξιολόγηση του έργου τους! Πολύ συχνά κάνουμε θετικές παρατηρήσεις με τη μορφή του επαίνου. Αυτές οι παρατηρήσεις εκφράζουν τις δικές μας αξίες και τη γνώμη μας, αντί να βοηθούν τα παιδιά να πιστέψουν στον εαυτό τους.

Καλό είναι οι λέξεις και οι εκφράσεις που δηλώνουν αξιολόγηση (θετική ή αρνητική) να αποφεύγονται. Ακόμα και οι εκφράσεις και οι λέξεις που δηλώνουν θετική αξιολόγηση (έπαινος): καλός, σπουδαίος, άριστος κλπ. μπορούν να αντικαθίστανται από λέξεις ή /και εκφράσεις που ενθαρρύνουν. Η ενθάρρυνση συγκεντρώνει την προσοχή στην εσωτερική αξιολόγηση και τη συνεισφορά του παιδιού.

Η ειδική διάλεκτος της ενθάρρυνσης^[2]

Φράσεις που δείχνουν αποδοχή:

-"Μου αρέσει ο τρόπος που το χειρίστηκες"

-"Μου αρέσει ο τρόπος που αντιμετωπίζεις αυτό το πρόβλημα".

-"Χαίρομαι που σου αρέσει η μελέτη"

-"Εφόσον δεν είσαι ικανοποιημένος, τι νομίζεις ότι μπορείς να κάνεις ώστε να ικανοποιηθείς αρκετά;"

-"Φαίνεται ότι ευχαριστήθηκες μ' αυτό"

-"Πώς νιώθεις γι' αυτό;"

Φράσεις που δείχνουν εμπιστοσύνη:

-"Επειδή σε ξέρω καλά, είμαι σίγουρος ότι θα τα καταφέρεις!"

-"Θα το ξεπεράσεις"

-"Έχω εμπιστοσύνη στην κρίση σου".

-"Είμαι σίγουρος/-η ότι θα βρεις μια λύση"

Φράσεις που συγκεντρώνουν την προσοχή στη συνεισφορά, στα θετικά σημεία και στην εκτίμηση:

-"Σ' ευχαριστώ, ήταν μεγάλη βοήθεια".

-"Ήταν πολύ ωραίο εκ μέρους σου που νοιάστηκες για…"

-"Ευχαριστώ, εκτιμώ αληθινά το…, γιατί με διευκολύνει πολύ στη δουλειά μου".

Φράσεις που αναγνωρίζουν την προσπάθεια και τη βελτίωση:

-"Φαίνεται ότι κατέβαλες μεγάλη προσπάθεια γι' αυτό"

-"Φαίνεται ότι αφιέρωσες πολλή ώρα να βρεις μια λύση".

-"Βλέπω ότι προχωρείς καλά".

-"Κοίταξε πόση πρόοδο έχεις κάνει" (προσδιορίστε με ακρίβεια πώς και πού έχει κάνει την πρόοδο)

-"Έχεις κάνει μεγάλη βελτίωση στο…" (προσδιορίστε)

-"Ίσως πιστεύεις ότι δεν έφτασες ακόμα το στόχο σου. Κοίτα όμως πόσο πολύ έχεις προχωρήσει!"

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Οι ενθαρρυντικές φράσεις μπορεί να γίνουν αποθαρρυντικές αν οι παρατηρήσεις που γίνονται αξιολογούν ή ηθικολογούν.

Παράδειγμα:

-"Φαίνεται ότι δούλεψες πολύ σκληρά γι' αυτό… γιατί λοιπόν δεν κάνεις πάντα το ίδιο;"

-"…Καιρός ήταν"

-"…Είδες τι μπορείς να κάνεις όταν προσπαθήσεις;"

[1] Β. Παππά, «Επάγγελμα Γονέας. Ψυχολογικοί τύποι γονέων και συμπεριφορά παιδιών και εφήβων». Αθήνα: Καστανιώτης. 

[2] Ντινκμέγιερ & ΜακΚαίη, «Σχολείο για Γονείς». Αθήνα: Θυμάρι.