Σε προηγούμενο άρθρο (lingburnout I) αναφερθήκαμε στον ορισμό του ΣΕΕ και στους παράγοντες που πιθανόν να οδηγήσουν σε αυτή την κατάσταση.
Δόθηκε έμφαση στα χαρακτηριστικά και τις ιδιαίτερες συνθήκες του επαγγελματικού πλαισίου που μπορούν να λειτουργήσουν προς την κατεύθυνση της επαγγελματικής εξουθένωσης για τον εργαζόμενο: α) η έλλειψη προκαθορισμένων κριτηρίων επιτυχίας μιας επαγγελματικής κίνησης και β) ο ασαφώς ορισμένος ρόλος του εργαζόμενου, σε συνδυασμό με μεγάλο φόρτο εργασίας και μικρά περιθώρια επιλογής στη διαμόρφωση του προγράμματος. Ωστόσο, όπως ήδη ειπώθηκε στο συγκεκριμένο άρθρο τα χαρακτηριστικά του επαγγελματικού πλαισίου καθεαυτά δε μπορούν να καθορίσουν μια τέτοιου είδους επίδραση. Θα λέγαμε ότι η επίδραση προκύπτει, όταν οι ιδιότητες του επαγγελματικού πλαισίου, τοποθετημένες σε μια συγκεκριμένη χρονική συγκυρία (για το παρόν αναφερόμαστε στη σύγχρονη κατάσταση) έρχονται να συναντήσουν τις ιδιότητες του προσώπου, μαζί και τον αντίκτυπό τους στις αλληλεπιδράσεις του.
Πριν προχωρήσουμε θα ήθελα να τονίσω πως τα παραδοσιακά «χαρακτηριστικά της προσωπικότητας», υπό το πρίσμα της Συστημικής θεωρίας θα μπορούσαν να ειδωθούν ως «τρόποι σχετίζεσθαι», πράγμα που σημαίνει ότι αυτό που έχει σημασία για την προσωπικότητα, όταν τη μελετάμε ως μέρος του προβλήματος (εδώ του ΣΕΕ), είναι η ικανότητά της να διαμορφώνει συγκεκριμένου τύπου σχέσεις, τόσο με τους «σημαντικούς άλλους, όσο και με τον εαυτό.
Επιστρέφοντας στην κατάσταση του ΣΕΕ, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, πρόκειται για μια μακρόχρονη διδικασία, με κλιμάκωση, που συνήθως δε γίνεται αντιληπτή από το άτομο, παρά μόνο όταν φτάσει στο σημείο που τα συμπτώματα αρχίζουν πια για τα καλά να θέτουν εμπόδια στην προσωπική και επαγγελματική ζωή του, έχοντας ως αποτέλεσμα σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας σε επαγγελματική /δημόσια και ιδιωτική ζωή. Το ΣΕΕ μπορεί στο ξεκίνημά του να μοιάζει ως μια υπερενασχόληση με το αντικείμενο της εργασίας, με την επαγγελματική επιτυχία να έχει τεθεί σε προτεραιότητα, όμως στην κλιμάκωσή του μοιάζει με διαδικασία αυτουπονόμευσης ( αν είναι εύκολο lingστο άρθρο η επικοινωνιακή σιάσταση της αυτοεκτίμησης, όπου υπάρχει ο ίδιος όρος) : το άτομο με ΣΕΕ αδειάζει από κίνητρα, γίνεται κυνικό όσον αφορά στο αντικείμενο της εργασίας, αδιαφορεί για τη συνέπειά του (σε αυτό μπορεί να συμβάλλουν συμπεριφορές που το άτομο υιοθετεί για την ανακούφιση των συμπτωμάτων όπως χρήση αλκοόλ/ψυχοτρόπων) και ίσως κινδυνεύσει να χάσει τη δουλειά του.
Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο άρθρο, από τις πρώτες ενδείξεις του ΣΕΕ μπορεί να είναι μια αυξανόμενη ανάγκη του ατόμου να αποδείξει την αξία του εργαζόμενος όλο και πιο σκληρά και παρατεταμένα, με αποτέλεσμα να αγνοεί τις υπόλοιπες ανάγκες του (προσωπικές/διαπροσωπικές). Η φράση- κλείδί εδώ είναι «να αποδείξει την αξία του». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο ικανό για burnout είναι ένα είδος ανταγωνιστικής σχέσης με τον εαυτό του. Το άτομο δίνει την εντύπωση ότι «αυτοπροκαλείται» στο να αναλαμβάνει όλο και περισσότερα καθήκοντα, στο να δεσμεύεται όλο και περισσότερο με τις αξιώσεις του επαγγελματικού του πλαισίου, και αυτή την «αυτοπρόκληση» είναι σχεδόν αναγκασμένος να την αποδεχθεί. Το επαγγελματικό πλαίσιο είναι πιθανό να απαντήσει σε αυτή την αυξανόμενη δέσμευση είτε απορροφώντας και αξιοποιώντας την στο έπακρο, είτε με μειούμενη την αποδοτικότητα των υπολοίπων (σε μια προσπάθεια εξισσορόπησης). Εδώ η βασική ιδέα είναι ότι αφού υπάρχει κάποιος πρόθυμος να αναλάβει πλήθος καθηκόντων, οι υπόλοιποι θα έχουν την τάση να επαναπαύονται. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, η συμπεριφορά του επαγγελματικού πλαισίου μοιάζει να ενισχύει την αυξανόμενη δέσμευση του εν λόγω ατόμου. Μάλιστα θα μπορούσαμε να διακρίνουμε μια κυκλική αλληλο-τροφοδότηση των δύο διαδικασιών: όσο περισσότερο το άτομο δεσμεύεται στην «απόδειξη της αποτελεσματικότητάς του», τόσο περισσότερο ο φορέας μοιάζει να απο-συνδέεται. Το άτομο όμως τώρα, όντας δεσμευμένο, θεωρεί πια τη δική του αποτελεσματικότητα αναπόσπαστα δεμένη με την αποτελεσματικότητα του φορέα: το να συνεχίσει να προσπαθεί ακόμα πιο σκληρά είναι πια «ζήτημα τιμής».
Αυτό όμως σημαίνει πως όσο πιο πολύ το άτομο εμπλέκεται και εξουθενώνεται τόσο πιο απομονωμένος βρίσκεται κάποια στιγμή από το υπόλοιπο επαγγελματικό πλαίσιο (όπου κυριαρχεί η κουλτούρα της επανάπαυσης). Η στιγμή της συνειδητοποίησης αυτής ίσως συνοδεύεται από μια κλιμάκωση των συμπτωμάτων: το άτομο σε μια προσπάθεια εξισσορόπησης και αποδέσμευσης αρχίζει σταδιακά (ή και χοντροειδώς) να αποσυνδέει την ενέργειά του από το κομμάτι της δουλειάς. Το συναίσθημά του αμβλύνεται και η αδιαφορία του γίνεται εμφανής.
Σε όλη αυτή την κυκλική αλληλεπίδραση ατόμου-επαγγελματικού πλαισίου, θα πρέπει να συμπεριληφθούν οι αλληλεπιδράσεις σε ένα άλλο μέτωπο, αυτό της ιδιωτικής ζωής και των σχέσεων με τους οικείους. Σε πρώτο πλάνο η «εργατικότητα» επιβραβεύεται. Αργότερα όμως, όταν η εργατικότητα αρχίζει να στερεί το άτομο από την οικογένεια, γίνεται πηγή παραπόνων και πικρίας. Ο δεσμευμένος εργαζόμενος δε βλέπει τις επιλογές του, καθώς το επαγγελματικό «πρέπει» λειτουργεί σα παρωπίδα. Η κυκλικότητα εδώ μπορεί να εντοπιστεί στη χρήση από ένα σημείο και πέρα της δουλειάς ως συνταγή αποφυγής της οικογένειας (μαζί και της πικρίας και των παραπόνων), ενισχύοντας την επαγγελματική υπερεμπλοκή του ατόμου.
Όπως έχει ήδη ειπωθεί, η διαδικασία του ΣΕΕ δεν αφορά μόνο εργαζόμενα άτομα, αλλά οποιονδήποτε που υπερεμπλέκεται και αναλαμβάνει περισσότερα καθήκοντα από όσα μπορεί να «αντέξει». Επίσης, μέσω των περιγραφών αυτού του άρθρου έγινε μια μεγέθυση των ατομικών διεργασιών για την καλύτερη καταννόησή τους, αλλά θα πρέπει να πούμε πως συνήθως το ΣΕΕ αφορά ομάδες οργαζομένων σε συγκεκριμένα είδη φορέων, όπου λειτουργούν «παράγοντες κινδύνου». Σε αρκετές περιπτώσεις οι εργοδοτικοί φορείς (ιδιαίτερα σε δομές ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, αλλά και σε εταιρείες ή επιχειρήσεις όπου ο φόρτος εργασίας είναι μεγάλος) στρέφονται στη διαδικασία της εποπτείας, προσλαμβάνοντας κάποιον κατάλληλα καταρτισμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας, έτσι ώστε να προληφθούν τέτοιου τύπου εξελίξεις.
Άλλωστε οποιαδήποτε δυσκολία στη διαχείρηση προβληματικών καταστάσεων στο επίπεδο του ανθρώπινου δυναμικού σε ένα επαγγελματικό πλαίσιο θα έχει πρωτίστως αντίκτυπο στην αποτελεσματικότητα του φορέα.