Ναρκισσισμός

και ταυτόχρονα συμπίπτει με το ενδιαφέρον που έχει δημιουργηθεί τελευταία γύρω από το πρόβλημα του ναρκισσισμού.

Το πρόβλημα του ναρκισσισμού χαρακτηρίζει την εποχή μας και την δυσκολία να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά άτομα με συγγενείς ψυχολογικές καταστάσεις, και συγκεκριμένα οι λεγόμενες οριακές διαταραχές προσωπικότητας.

Ο ναρκισσισμός ως όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγραψεί έναν τύπο διαταραχής προσωπικότητας (της ναρκισσιστικής διαταραχής) είτε για να περιγράψει ένα άτομο του κοινωνικού περίγυρου και όχι μόνο, όπου όμως παίρνει την έννοια του υπέρμετρα εγωκεντρικού.

Αυτοί οι δύο τρόποι χρήσης πολλές φορές ταυτίζονται, είναι όμως λάθος, γιατί δεν είναι απαραίτητο ένας υπέρμετρα εγωκεντρικός να κρύβει ναρκισσιστική διαταραχή. Αντίθετα το κυριότερο χαρακτηριστικό κάθε νάρκισσου είναι ο εγωκεντρισμός του.

Ο τρόπος χρήσης, του ναρκισσισμού, στην καθομιλουμένη προκύπτει παίρνοντας στοιχεία της επιστημονικής χρήσης, όμως δεν τον περιγράφει σωστά. Για παράδειγμα άλλο χαρακτηριστικό είναι η κατά βάθος χαμηλή αυτοεκτίμησή του, η οποία όμως δεν νοείται έτσι όπως χρησιμοποιείται στην καθομιλουμένη. Ο εγωκεντρικός, λοιπόν, είναι ο άνθρωπος ο οποίος θέλει να έχει όλα τα "φώτα" πάνω του, δηλαδή να αποτελεί το κύριο αντικείμενο απασχόλησης από τους υπόλοιπους ανθρώπους, να είναι το κέντρο της προσοχής.

O ναρκισσισμός διακρίνεται σε δύο είδη. Υπάρχει ο υγιής, ομαλός ναρκισσισμός και ο παθολογικός ναρκισσισμός. Κατά τον Χάιντς Κόχουτ, που ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το υποκείμενο εγώ, ο ναρκισσισμός αποτελεί μία δημιουργηκή ψυχική κατάσταση, που αναπτύσσεται σταδιακά μέσα στο πλαίσιο των σχέσεων του παιδιού με την μητέρα. Είναι περίπου αυτό που περιέγραψε ο Φρόυντ ως πρωτογενή και δευτερογενή ναρκισσισμό. Όταν οι σχέσεις που διέπουν τις λειτουργίες του ναρκισσισμού διαταραχθούν, η ανάπτυξη του ψυχισμού σταματάει πρόωρα, αφήνοντας έναν παθολογικό ναρκισσισμό.

Σε επιστημονικό επίπεδο ο ναρκισσισμός αποτελεί διαταραχή προσωπικότητας. Με την έννοια αυτή νοείται να εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή καταστάσεις λόγω ναρκισσιστικής συμπεριφοράς επανειλημμένα και όχι μιά-δυό φορές, δηλαδή να δυσκολεύει τη ζωή του ατόμου, είτε στην έκδηλη είτε στην άδηλη συμπεριφορά του αλλά και στον εσωτερικό κόσμο.

Ο ναρκισσισμός είναι η διαταραχή προσωπικότητας όπου το άτομο ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του, την εμφάνιση, τον τρόπο ομιλίας, ακόμα και την γλώσσα του σώματος και γενικότερα την εικόνα την οποία δημιουργεί στους άλλους. Περνάει έτσι πολύ χρόνο της ημέρας μόνος. Σκοπός βέβαια απ' όλην αυτή την ασχολία είναι να δημιουργεί θετική εκτίμηση στους γύρω του και έτσι να τους ασκεί ένα είδος εξουσίας. Το υπερβολικό ενδιαφέρον για τον εαυτό του οδηγεί στην κατάσταση όπου ερωτεύεται τον εαυτό του, θαυμάζεται από τον εαυτό του. Αυτό είναι και ουσιαστικά ο ναρκισσισμός και η ψυχολογία ενός νάρκισσου.

Βέβαια το ότι ερωτεύεται τον εαυτό του έχει τις δυσμενείς συνέπειες στο άτομο. Μία από τις οποίες είναι, ότι αδυνατεί να δημιουργήσει μια σχέση αληθινή με κάποιον. Έτσι κυριαρχείται από μοναξιά, η οποία είναι ο κυριότερος παράγοντας κατάθλιψης. Στις ερωτικές σχέσεις δυσκολεύεται να αγαπήσει και χρησιμοποιεί τον σύντροφο ως μέσο ανάδειξης και προβολής. Επιδιώκει ανθρώπους υψηλής κοινωνικής τάξης και αλλάζει συνήθως γρήγορα σύντροφο επιλέγοντας, όπως πάντοτε, με κριτήριο να κερδίσει την γνώμη των άλλων κάποιον εξίσου σημαντικό άνθρωπο. Αρχικά μπορεί ο σύντροφος του ναρκίσσου να τον θαυμάζει και η σχέση να εξελίσσεται μια χαρά, αφού αυτός είναι και ο σκοπός του νάρκισσου. Στη συνέχεια όμως, όταν θα τεθεί στη σχέση και το θέμα της αγάπης, συνήθως εκεί η σχέση αρχίζει και παίρνει την κατηφόρα και μετά από λίγο καιρό διαλύεται, ώσπου να βρεθεί άλλος γι' αυτήν την περίοδο. Επίσης το ίδιο συμβαίνει και στις φιλικές του  σχέσεις. Ο νάρκισσος επιλέγει άτομα υψηλής κοινωνικής τάξης για να νιώθει και ο ίδιος σημαντικός. Θεωρεί ότι τα άτομα υψηλής κοινωνικής τάξης συνήθως θα τον θαυμάζουν και θα έχουν θετική εκτίμηση για αυτόν ώστε να έχει και αυτός για τον εαυτό του.

Τα αίτια του ναρκισσισμού και η αντίδραση ενός νάρκισσου σ' αυτά, συνήθως είναι: η ηθική μείωση, η κακοποίηση στην παιδική (ή και την εφηβική) ηλικίά, και η έλλειψη αγάπης από τους γύρω ανθρώπους και κυρίως από γονείς.

Τα παραπάνω δημιουργούν αρχικά έναν αδύναμο χαρακτήρα ο οποίος θεωρείται το θύμα. Έτσι ως αντίδρασή του, σε όσα του συνέβησαν αλλά και για να αποδείξει ότι αξίζει, επιδιώκει με κάθε τρόπο να κατατάσσεται στους μη "κοινούς" θνητούς αλλά στους ανώτερης κοινωνικής τάξης ανθρώπους. Το κύριο αίτιο του ναρκισσισμού αποτελεί ψυχολογικό τραύμα, γι' αυτό και επιδιώκει να γίνει "κάποιος" εκδικούμενος γι' αυτά που του συνέβησαν στη ζωή του. Έχει αρνητική εικόνα για τον κόσμο γύρω του. Στο ασυνείδητο επεξηγείται ως κατώτερος που μεταφράζεται ως χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ στη συμπεριφορά του και στα σκεπτόμενα που ελέγχει ο ίδιος, το "ανόμοιος" το επεξηγεί ως ανώτερος καταφεύγοντας σε ιδέες μεγαλομανίας και συχνά παρανοϊκές. Για παράδειγμα, μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο, διαφορετικό και μοναδικό. Έτσι εκτοξεύεται λόγω του εγωκεντρισμού και της μανίας του για δόξα σε υψηλές θέσεις. Εννοείται βέβαια πως αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης δεν είναι ο σωστός αλλά με κατάλληλη ψυχοθεραπεία μπορεί να διορθωθεί η προσωπικότητα εμβαθύνοντας. Παραδείγματα γνωστών νάρκισσων στην ιστορία είναι η Κλεοπάτρα και ο Αδόλφος Χίτλερ.

Τα αδύναμα σημεία του νάρκισσου μπορεί να προέρχονται από εξωγενείς αλλά και από ενδογενείς παράγοντες.

Ως εξωγενείς παράγοντες μπορεί να περιγραφούν καταστάσεις, όπως: α) όταν ο άλλος δεν τον αντιμετωπίζει με τον συνήθη τρόπο που θέλει (να τον θαυμάζουν και να του κάνουν συνεχώς κοπλιμέντα) τότε θυμώνει και μπορεί ακόμη να αλλάξει η εκτίμηση για τον εαυτό του. β) Όταν ανακαλύπτει ότι οι ιδέες μεγαλομανίας δεν ισχύουν, για παράδειγμα αν χάσει κάπου και έτσι δει ότι δεν είναι καλύτερος απ' όλους οι συνέπειες θα είναι εξίσου άσχημες. Και γ) όταν δέχεται κριτική από άλλα άτομα, γιατί φοβάται ότι θα ανακαλύψουν τον πραγματικό εαυτό του που κρύβει (ότι δηλαδή θα τον καταλάβουν) και θα χάσει όλη τη θετική εκτίμηση του κόσμου που κέρδισε μέσα από το θέατρο.

Ενώ ως ενδογενείς παράγοντες μπορεί να χαρακτηριστούν καταστάσεις, όπως: α) όταν χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου συμβάντος, μπορεί να συνειδητοποιήσει τα παραπάνω, τότε το αποτέλεσμα θα είναι ίδιο. Η μοναξιά που τον πνίγει μπορεί να τον οδηγήσει σε κατάθλιψη. β) Η επαγγελματική εξέλιξη. Οι νάρκισσοι ενδιαφέρονται για δουλειές που θα τους δώσουν την δυνατότητα να είναι στο επίκεντρο, να είναι διάσημοι και θα τους εντάξουν στην ανώτερη κοινωνική τάξη. Δηλαδή δεν θα λέγονται "κοινοί θνητοί". Τέτοιες δουλειές είναι οι τραγουδιστές, τα μοντέλα, οι ηθοποιοί, οι μάνατζερ, οι επιχειρηματίες, οι παρουσιαστές κ.α. Έχει αποδειχθεί μάλιστα ότι από τους "διάσημους" το 13% είναι πιο νάρκισσοι από τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Η θεραπεία για την αντιμετώπιση του ναρκισσισμού, πραγματοποιείται είτε με ψυχανάλυση ή με ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία. Επιπλέον θα πρέπει να διευκρυνιστεί ότι ενδέχεται να υπάρχει σχέση ναρκισσιστικής διαταραχής και διπολικής διαταραχής (μανιοκατάθλιψης). Είναι αρκετά σημαντικό λοιπόν, να εξεταστεί κατά πόσο τα στοιχεία του ναρκισσιστικού χαρακτήρα είναι όντως στοιχεία χαρακτήρα και όχι συμπτώματα υπομανίας ή μανίας της διπολικής διαταραχής. Σε περίπτωση που έχουμε να κάνουμε με διπολική διαταραχή τα φαινομενικά ναρκισσιστικά στοιχεία του χαρακτήρα είναι άμεσα εξαρτημένα από τις διακυμάνσεις στη διάθεση του ασθενή, και θα πρέπει να τον αναλάβει ειδικός ιατρός-ψυχίατρος- αφού τα φάρμακα ίσως να είναι απαραίτητα.

Γενικά η ψυχολογία ενός νάρκισσου είναι αρκετά πολύπλοκη και τίθεται ένα μεγάλο θέμα στο είναι και φαίνεσθαι. Ένας νάρκισσος είναι ένας καλός ηθοποιός γιατί τα προβλήματα που τον βαραίνουν και διαμόρφωσαν αρχικά ένα χαρακτήρα αδύναμο δεν τα έχει ξεφορτωθεί, απλά τα έχει κρύψει καλά μέσα του. Γι' αυτό και συχνά οι νάρκισσοι λένε εκφράσεις όπως: "δεν με ξέρει κανείς πραγματικά". Σε μια κοινωνία όπου τα κακά πρότυπα και η έλλειψη αγάπης υπερισχύουν στις σχέσεις των ανθρώπων ο ναρκισσισμός είναι γνωστή αρρώστια που μαστίζει ολοένα και περισσότερο στα μυαλά των ανθρώπων της εποχής μας.

Ζωγραφιά Αντωνιάδου
Ψυχαναλύτρια-Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
www.zografia-andoniadou.gr
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.