Τα φυτοχημικά είναι συστατικά τα οποία παράγουν τα φυτά για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από ιούς, βακτήρια ή μύκητες.
Κάθε φυτό προσφέρει διαφορετικά είδη και ποσότητες φυτοχημικών. Υπάρχουν περισσότερα από χίλια γνωστά φυτοχημικά, μερικά εκ των οποίων είναι το λυκοπένιο στις ντομάτες, οι ισοφλαβόνες της σόγιας και τα φλαβονοειδή στα φρούτα.
Πώς λειτουργούν τα φυτοχημικά;
Υπάρχουν πολλά φυτοχημικά και κάθε ένα λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο. Κάποιες από τις πιθανές ενέργειες δίνονται παρακάτω:
Αντιοξειδωτική δράση: Τα περισσότερα φυτοχημικά έχουν αντιοξειδωτική δράση, προστατεύουν τα ανθρώπινα κύτταρα από την οξειδωτική καταστροφή και μειώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ορισμένων χρόνιων παθήσεων, όπως καρδιοπάθειες, εγκεφαλικά επεισόδια, νόσος Αλτσχάιμερ, ρευματοειδής αρθρίτιδα, καταρράκτη, αλλά και διάφορων τύπων καρκίνου. Τα αντιοξειδωτικά δεν έχουν την ικανότητα να απαλλάξουν εντελώς το ανθρώπινο σώμα από τις ελεύθερες ρίζες, μπορούν, όμως, να επιβραδύνουν ή να ελαχιστοποιήσουν τις βλάβες που προκλήθηκαν εξουδετερώνοντας τις ελεύθερες ρίζες. Φυτοχημικά με αντιοξειδωτική δράση είναι τα σουλφίδια (σταφύλια, κρεμμύδια, σκόρδο), τα καροτενοειδή (ντομάτες, βερίκοκα, πιπεριές, καρότα), τα φλαβονοειδή (κρεμμύδι, μούρα, μπρόκολο, μήλα, φράουλες, δημητριακά, κόκκινο κρασί, πράσινο και μαύρο τσάι, σοκολάτα), οι πολυφαινόλες (τσάι, σταφύλια).
Ορμονικήδράση: Οι ισοφλαβόνες, που βρίσκονται στη σόγια, μιμούνται τα ανθρώπινα οιστρογόνα και μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης και οστεοπόρωσης.
Διέγερση των ενζύμων: Οι ινδόλες, οι οποίες βρίσκονται σε μπρόκολα, λάχανο και κουνουπίδι, διεγείρουν τα ένζυμα που κάνουν τα οιστρογόνα λιγότερο αποτελεσματικά και θα μπορούσαν να μειώσουν τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού. Άλλα φυτοχημικά, τα οποία παρεμβαίνουν με τα ένζυμα, είναι οι αναστολείς της πρωτεάσης (σόγια και φασόλια) και τα τερπένια (εσπεριδοειδή και κεράσια).
Παρεμβολή με αντιγραφή του DNA: Οι σαπωνίνες που βρίσκονται στα περισσότερα λαχανικά, φασόλια, βότανα, αρακά, φασόλια σόγιας, παρεμβαίνουν στην αντιγραφή του DNA των κυττάρων, εμποδίζοντας έτσι τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων. Η καψαϊκίνη, δραστική ουσία της καυτερής κόκκινης πιπεριάς «τσίλι», προστατεύει το DNA από καρκινογόνες ουσίες.
Αντι-βακτηριακή δράση: Το φυτοχημικό αλλισίνη, που απαντάται στο σκόρδο, έχει αντιβακτηριδιακές ιδιότητες.
Φυσική δράση: Ορισμένα φυτοχημικά δεσμεύονται στα κυτταρικά τοιχώματα εμποδίζοντας έτσι την πρόσφυση των παθογόνων στα ανθρώπινα κυτταρικά τοιχώματα. Το κράνμπερι περιέχει φυτοχημικά, όπως είναι οι ανθοκυανίνες, οι κατεχίνες, τα τριτερπενοειδη, τα οποία εμποδίζουν την προσκόλληση των βακτηρίων στις μεμβράνες. Αυτή η ιδιότητα εξηγεί γιατί το κράνμπερι χρησιμοποιείται για την πρόληψη λοιμώξεων του ουροποιητικού συστήματος, του έλκους στομάχου και στη βελτίωση της υγείας των δοντιών.
Ποιες τροφές προσφέρουν φυτοχημικά;
Τα τρόφιμα που περιέχουν φυτοχημικά είναι ήδη μέρος της καθημερινής μας διατροφής. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες τροφές περιέχουν φυτοχημικά εκτός βέβαια από ορισμένες τροφές, όπως η ζάχαρη ή το αλκοόλ. Τροφές, όπως τα φουντούκια, οι ελιές, τα αμύγδαλα, το ρόδι, ο λιναρόσπορος, το κακάο καθώς και τα βότανα (π.χ. φασκόμηλο, τσάι, λυκίσκος, μολόχα), περιέχουν πολλά φυτοχημικά. Ο ευκολότερος τρόπος για να πάρετε μεγαλύτερες ποσότητες φυτοχημικών είναι να καταναλώνετε περισσότερα φρούτα και λαχανικά, όπως για παράδειγμα βατόμουρα, ανανά, φράουλες, σταφύλια, μούρα, κεράσια, κουνουπίδι, λάχανο, καρότα, μπρόκολο, σκόρδο, πράσο, κρεμμύδι, λαχανάκια Βρυξελλών, πιπεριές, καρότο, αλλά και μπαχαρικά όπως το κύμινο.
Ποια είναι η συνιστώμενη πρόσληψη φυτοχημικών;
Εξαιτίας της έλλειψης ικανοποιητικών δεδομένων και της ανάγκης για καλύτερη κατανόηση της απορρόφησης και του μεταβολισμού των φυτοχημικών δεν υπάρχει προτεινόμενη ημερήσια δοσολογία. Σήμερα, πολλοί οργανισμοί υγείας όπως American Cancer Society και American Heart Association προτείνουν την κατανάλωση καθημερινά μεγάλων ποσοτήτων φρούτων και λαχανικών για να εξασφαλίσει κάθε άνθρωπος ικανοποιητικές ποσότητες φυτοχημικών.
ΡΕΝΤΖΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Κλινικός Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, Μ.Μed.Sci.